Gestalt terapi

Yazar

8 Şubat 2018

17443

Gestalt terapi hümanist yaklaşıma bağlı bir psikoterapi metodudur / okuludur. Bu yazıyı okumadan önce şu yazılara göz atmak sizi terapiye hümanist bakış açısı konusunda hazırlayabilir.

Gestalt terapinin savunduğu temel görüşler nelerdir?

Gestalt terapi bireyin potansiyeline inanır.
Gestalt terapi bütüncüldür.
Gestalt terapi birey merkezlidir.
İlişkiseldir.
Şimdi ya da problem odaklıdır.
Değişim için yıllarca psikanalizden geçmeye gerek olmadığını iddia eder. Değişim Carl Rogers‘ın de savunduğu gibi bireyin kendisini ancak olduğu gibi kabul etmesi ile mümkün olabilir.
Gestalt terapi psikopatoloji değil, büyümeye, gelişime ve yaratıcılığa vurgu yapar.

Gestalt terapi – İlkeleri

Gestalt terapi özgür olduğumuza inanır.

İnsanlar özgürdür. Kendi yaşamımıza kendimiz yön verebilir, kendi yazgılarımızı belirleyebiliriz.

Bireyin kendi sorumluluklarını alması, kararlarını vermesi, hayatının kontrolünü eline alması amaçlanır. Bunu yaparken de uyumlu (authentic) olmalıdır. Toplumun yüklediği, ebeveynlerimizden kazandığımız öğretileri sorgular gestalt terapi.

Kişinin en büyük sorumluluğu kendisi olabilmesidir.

Kişi sürekli yaşadığı sorunlar için başkalarını suçlamamalıdır. İnsanlar kolaylıkla “psikolojim bozuldu” diye yakınabiliyor. Bunun hemen arkasından da parmaklarıyla birini işaret edip “bu kişi benim psikolojimi bozdu” diyorlar.

Özgür olan birey sorumluluk sahibidir.

Ağır kanser hastası ya da kalp hastası olan bireylere hastalıklarının kaynağını sorduğunuzda genellikle şu şekilde cevap veriyorlar. Birçok insan sigara alışkanlığını, kötü beslenmeyi, çevre kirliliğini, gereksiz yere kendilerini hırpalamış olmalarını surumlu tutmuyor. Şu gibi ifadeler duyuyorsunuz: “Kaynanamdan çok çektim.” “Sevdiğimle evlenemedim.”

Danışanların kurban rolünü bazen uzmanlar da benimsiyor, pekiştiriyor. “Bize zaten genellikle başkalarının hasta ettiği bireyler geliyor” diyebiliyorlar. Fakat böylesi tutumlardan gestalt terapistlerinin hoşlanmadıklarını rahatlıkla söyleyebiliriz. Fritz Perls’ün youtube’da bulabileceğiniz grup terapi seanslarında yaptığı yüzleştirmeleri gözlemleyebilirsiniz: “Sen çocuk musun?” “Kaç yaşındasın? Bu yaşta babanı ne yapacaksın?”

Gestalt terapide kurban rolünden çıkmak oldukça önemlidir.

Sorumluluk alırım. Gestalt terapi teknikleri arasında yer alan bir uygulama da şudur. Danışandan her cümlesinde “sorumluluk alırım” demesi istenir.

Fritz Perls sıklıkla yemekle ilgili metaforlar kullanır. Bir yumru gibi yutarız bize verilenleri ebeveynlerimizden ve toplumdan. Bunların arasında bir çoğu işlevseldir. Sokakta karşıdan karşıya geçerken arabalara dikkat etmek gibi. Ama bazıları da değildir.

Bir yumru gibi yuttuğumuz değerleri gözden geçirmeliyiz.
Yaşamımızı yeniden organize etmeliyiz.
Seçeneklere sahip olduğumuzun farkında olmalıyız.
Bireysel farkındalık kazanmalıyız.

Gestalt terapi danışanların kendi ayakları üzerinde durmaları için çaba gösterir. Bu nedenle mümkün olduğunca az destek verir. Danışanların kendilerinin büyümelerine olanak verir.

Gestalt terapi bütüncüldür.

Hümanist yaklaşımdan önce gelen terapi yöntemleri bireyin farklı yönlerine odaklandılar. Davranışçılar adı üzerinde kişinin davranışlarına, psikodinamik yaklaşım geçmişine ve bilinç dışına vurgu yapıyordu.

Gestalt terapi ise kişinin birçok boyutunun bir arada incelenmesi gerektiğine inanmıştır. Bunlardan bazıları; bedeni, düşünceleri, duyguları, davranışları, kişiliğinin farklı yönleri, ruhsal ve manevi tüm boyutları.

Bir insanı sadece iş yerinde tanıdığınızı düşünün. Bu insanın yalnızca bazı yönlerini tanımış, bütününe vakıf olamamışsınızdır. Benzer bir şekilde bireyin kendisi de kişiliğinin tüm yönlerini henüz keşfetmemiş, örselemiş ya da kabullenmemiş olabilir.

Danışan: [Dördüncü seans. Danışanın terapi amacı depresyona meyilli oluşu hakkında çalışmak.] Depresyon konusunu aştım. Şu kötü kız arkadaş seçimlerim konusunu gözden geçirmek istiyorum. Daha dün gece gene biriyle tanıştım. Her zaman olduğu gibi hemen deli gibi aşık olma moduna geçtiğimi farkettim.

Psikoterapist: Bu konu ve depresyonunuzu kontrol altında tutma arasında bir bağlantı görüyormusunuz?

Danışan: Hayır, hayır. Depresyon iyi durumda. Bu farklı bir durum.

Psikoterapist: Ben arada bağlantı görüyorum. Hiçbir şey değilse bile duygudurum değişikliklerinizle birini çekici bulmanız ve hoşlandığınız kişiyi felaket bir tercih olarak görmeniz arasında.

[Bu kısa vaka incelemesinde danışanın yaşadığı durumları parça parça değerlendirdiğini görüyoruz. Psikoterapist ise danışanın yaşamındaki farklı kesitler arasında bağlantılar kurarak daha bütüncül yaklaşıyor.]

Bütüncülden kasıt sadece organizmanın bütün oluşu değildir. Aynı zamanda sosyal çevresini de kapsar.

Temel gestalt anlayışı (figür ve bağlam) çevre faktörünü de göz ardı etmez. Sosyal bir varlık olan birey çevresiyle birlikte değerlendirilir.

Farkındalık

Gestalt terapi bilinç, bilinç dışı ve bilinç üstü tanımlarını Freud kadar belirgin bir şekilde ayırmaz birbirinden. Bunun yerine farkındalık (awareness) kavramından bahseder.

Farkındalık hem iç, hem de dış dünyadaki düşünceleri, duyguları, duyuları ve beden dilini kapsar.

Gestalt terapiye göre birçok insan düşüncelerinin içerisinde boğulur. Giderek vücudundan uzak kalır.

Gestalt terapi bilinç dışını reddetmez. Fakat adeta bir soğan gibi her katmanımızın da yine soğan olduğunu iddia eder. Yani içimizde bastırılmış olan travmalar beden dilimize, konuşmalarımıza da yansırlar. Gestalt terapi mimiklere ve beden diline vurgu yapar.

Gestalt terapiye göre farkındalığın üç değişik bölgesi (zones of awareness) bulunmaktadır. Bunlar; a) iç dünya; b) dış dünya ve c) maja.

Maja gestalt terapiye göre her bireyin sahip olduğu fantezi dünyasıdır. Ayrıca eski mesajları, korkuları, inançları ve birçok başka materyali de bulundurur.

Geştalt terapi – Temas biçimleri

Maja farklı şekillerde oluşarak, bireylerin kontak kurma şekillerini etkiler.

Introjection – Yutma

Size ait olmayan bir şey içinizde olursa buna introjection denir.

Bütün olarak yutmaktır. Ebeveynlerimizden ve toplumdan özellikle çocukluk döneminde öğrendiklerimizi olduğu gibi yutarız. Bunlar hayatta bize kolaylıklar sağlarlar. Karşıdan karşıya geçerken sağımıza solumuza bakmamız gerektiği gibi.

Fakat kimi zaman yutulan bilgiler kişiye zarar da verebilir. ‘Cinselliğin acı verdiği,’ ‘başka ırkların değersiz olduğu’ gibi yapıcı olmayan inanışlar.

Öğrenciler sıklıkla sınava son birkaç gün çalışırlar. Onların ders çalışma stili de hazmetmeden yutmaya örnek verilebilir.

Projection – Yansıtma

Sizin organizmanıza ait bir şeyi dışarıda deneyimlerseniz buna yansıtma denir. Kendimize ait olanı başkasına atfetmektir. Yani kendimizde olanı başkasında görmemizdir.

Gördüklerimizi oldukları gibi değil, olduğumuz gibi görüyoruz. – (Anais Nin, 1990)

Yansıtma yaptıklarımla, benlik algım uyuşmadığında olur. Irkçılığı, önyargıyı açıklayabilir.

Örnek. Danışanınız kendi kaynaklarını ve başarılarını küçümserken, sizi göklere çıkarabilir.

Kişi terapistine annesi, babasıymış gibi davranabilir. Fritz Perls (1992: 288) yansıtma ile aktarımı (transference) birbirinden ayırır. Yansıtma sinemadaki projeksiyon gibi başkasına aksettirir, ama asıl film makinada kalır der.

Deflection – Saptırma

Yas süreci yaşayan birey kendisini işe ya da hobilerine verebilir. Soru sorduğunuzda konuyu hızla değiştirebilir. Uyuması gerektiğini hatırlattığınız çocuğunuzun bir anda ödev yapası tutabilir. Tüm bunlar deflection örnekleridir.

Birey “biz” diye cevap vererek kendi duygularını ifade etmekten kaçabilir.

Eşinin “beni seviyor musun” sorusuna “bu sevgiden ne anladığına bağlı” diye cevap verebilir.

Retroflection – Kendine döndürme

Organizmanız ve çevre arasında katı değişmeyen bir sınır varsa buna kendine döndürme denir.

Kendine döndürmek. Hem özne hem de nesne olmaktır. Kant’ın bir sözü var çok sevdiğim. “Kendi kuyruğunla kendini dövmek” der.

Yanında oturan eşinin kendisine ilgi göstermesini bekleyen kadın kendi saçlarını okşayabilir. Aslında umduğu, ihtiyacı olan bunu eşinin yapmasıdır.

Birçok zaman birey başkaları tarafından haksızlığa uğradığında öfkesi kendisine döner. Uç noktalarda retroflection bireyin kendisine zarar vermesiyle sonuçlanabilir.

Olumlu olduğu durumlar: Bu mekanizmanın sağlıklı bir örneği sanattır. Kendi kendime konuşarak motive etmem, kendimi zorlayarak spor salonuna götürmem…

Confluence

Kendi organizmanızla çevre arasında sınır göremezseniz buna confluence denir. Birey grup içerisinde kendisini unutabilir.

Olumlu confluence örnekleri:

Bir koroda şarkı söylemek
Aşık olmak
Anne ile bebek arasında bir dönem süren illişki
Cinsellik, sanat eseri ortaya koyarken eser ile bütünleşmek…

Olumsuz confluence örnekleri: Birbirleriyle sürekli aynı giyinen, yapışık ikizler gibi davrananlar. Sürüye uyup kendi isteklerinin farkında olmayanlar.

Tamamlanmamış işler

Danışanın hayatında tamamlanmamış mevzular birçok şekilde kendisini gösterebilir;

Ağrılar
Kaygı
Pişmanlık
Yas
Nefret, kin, öfke, kırgınlık, suçluluk, utanç, acı gibi negatif duygular

Yüzeye çıkma. Tamamlanmamış işler fonda kalır. Bazen yüzeye çıkarlar. Çıktıkları zamanlarda farkındalığı azaltabilirler. Bireyi içinde bulunduğu anı yaşamaktan alıkoyabilirler.

Kaçınma. Tamamlanmamış işler acı verdiği için birey bunlardan kaçınabilir de. Kaçınma bireylerin kendileri ile bütünleşebilmeleri, gelişebilmeleri ve kendilerini gerçekleştirmeleri önünde bir engeldir.

Fritz Perls’e göre yapıcı olmayan düşüncelerimizin temelinde kaçındığımız duyular yer alır. Perls bu anlamda sıklıkla “düşünceni bırak ve duygularına gel” demiştir.

Gestalt terapi fenomenolojiktir.

Gestalt terapi öz keşiflere ve bireysel farkınlığa önem verir. Birinci tekil şahısta öznel olarak dünyayı nasıl algıladığımız ön plandadır. Terapist sıklıkla şu gibi sorular sorar;

Şu anda neler deneyimliyorsun?
Şu anda bu konudan bahsederken nasıl hissediyorsun kendini.
Bunu tecrübe etmek senin için nasıldı?

Günümüzde bu gibi sorular çok alışıldık gibi gelebilir. Fakat hümanist psikoloji ve gestalt terapi bunları dile getirdiği yıllarda hiç de alışkın olunan bir tavır değildi. Davranışçılar için önemli olan gözlemlenebilen ‘objektif’ olarak gördükleri davranışlardı. Dolayısıyla laboratuarlarda hayvanlarla yapılan çalışmalara odaklanıyordu. Bireyin iç deneyimleri ‘öznel,’ bu nedenle de çalışılmaya değmez bulunuyordu.

Psikoterapist ile danışan arasında şimdi ve burada oluşan ilişki gözlemlenir. Terapist sıklıkla ‘nasıl’ ve ‘ne’ soruları yöneltirken, neden sorusundan kaçınır. Çünkü ‘neden’ sorusu geçmişle ilgilidir. Kişiyi kendisiyle ilgili negatif düşüncelere yönlendirebilir. Bahaneler ve mazeretler bulmaya itebilir.

Şimdi ve burada algıladığımız ve hissettiklerimize, açıklamalar ve analizlerden daha fazla güvenebiliriz.

[Danışan yakın zamanda bir yakınını kaybettiğinden ve yas sürecinde olduğundan bahseder.]

Psikoterapist: Bana bahsettiğiniz bu ani ölüm gerçekten çok etkiledi beni. Aynı zamanda hızlı ve rahatsız bir şekilde bu konudan bahsedişiniz ve yüzünüzdeki gülümsemeyi de fark ettim. Sanırım yavaşlamalıyım bir şekilde. Bana biraz fazla geldi.

Gestalt terapi süreci

Gestalt terapi – Amaçlar

Gestalt terapi sürecinde amaçlardan bir kısmı şunlar olabilir.

Bireyin kendi iç kaynaklarını daha etkili bir şekilde kullanarak çevreye olan bağımlılığından kurtulması
Bireyin kişilik parçalarınının entegrasyonu
‘O’ dili yerine ‘ben’ dilini kullanmak
Uyumlu (authentic) olabilmek, spontan davranabilmek
Kendi yaşamının sorumluluğunu almak, kurban rolünden çıkmak. Kendi deneyimlerini sahiplenme. Davranışlarının sonuçlarını kabullenme.
Farkındalık kazanmak
Bireyi uyandırmak ve mobilize ederek hayatını daha iyi idare etmesini sağlamak
Terapi sonlandıktan sonrada danışanın üzerinde çalışmaya devam edebileceği materyalinin kalması
Kendi ihtiyaçlarını gerçekleştirme becerilerinin olması
Yardım isteyebilme ve başkalarına yardım edebilme

Dilin kullanımı

Gestalt terapistler danışanlarının dili kullanım şekillerine önem verirler.

Birinci – üçüncü tekil şahıs kullanımı. Danışan birinci tekil şahısta mı konuşuyor? Yoksa üçüncü tekil şahısta mı? Örneğin; “benim için önemli değil” demek yerine “bu o kadar da önemli değil” mi diyor?

Birçok insan terapiye hikayelerini değiştirmek için gelmez. Yalnızca hikayelerinin başlığını değiştirmek için gelir.

Gücü inkar eden dil kullanımı. Danışanlar kullandıkları dille güçlerini inkar etme eğiliminde olurlar. Sıklıkla “belki” “acaba” “ihtimalle” “gibi gibi” “öyle sanıyorum” “öyle düşünüyorum” “öyle tahmin ediyorum” tarzında ifadeler kullanırlar. Pasif bir konumda olduklarını iddia ederler bu şekilde. Terapist sıklıkla bunlara işaret eder.

Sorular. Danışanın ifadeleri soru şeklinde bitebilir. Cümlelerinin sonunda sıklıkla “mı acaba” diyebilir. Kendisiyle ilgili şüpheleri olabilir. Terapist bu soruları beyana çevirir.

Metaforlar. Metaforlar danışanları meşgul eden derin meseleler hakkında fikir verebilir.

Gestalt terapi – Danışan ve terapist arasındaki kişiden kişiye ilişki

Terapist ve danışan arasında şimdi ve burada gerçekleşen ilişki laboratuarına terapi denir.

Terapist uzman rolünde cevaplar veren kişi değildir. Karşılıklı ilişki içerisinde birbirlerinden öğrenebilirler.
Terapist danışanı “düzeltmeye” “tamir etmeye” çalışmaz.
Terapist nötr, tarafsız bir şekilde danışan hakkında yorumlar ve yargılarda bulunan bir rolde değildir. Terapist psikoterapi sürecine tam olarak angaje olmuştur.
Terapistin rolü danışanın süre gelen gestaltlerini sağlıklı bir şekilde yeniden gözden geçirme, oluşturma, ayırma sürecinde yardımcı olmaktır.
Danışanın yaşadığı tıkanmışlıklarını birlikte çalışırlar.
Terapist danışanla iletişim içinde kalarak deneyimlemelerine olanak sağlar.
Danışanın ilerlemesi durumunda terapist bunlar hakkında geri bildirimler verir.
Terapist danışanın katı tutumlarına ve çelişkilerine işaret eder. Danışanın çelişkileri duygu hali ile içinde bulunduğu durum arasında ya da analizleri ve çıkarımları arasında olabilir.

Gestalt terapi içerikten ziyade sürece önem verir.

Yüzleştirme. Gestalt terapi ile Fritz Perls’ün Gloria ile olan seansını izleyerek tanıştıysanız ne kadar yüzleştirici ve çatışmaya açık olduğunu görmüşsünüzdür. Bu birçok insanda gestalt terapisine karşı çekince oluşmasına sebep olmuştur. Oysaki Perls’ün çalışma tarzı yaşadığı dönemde ve sonrasında birçok meslektaşı tarafından da eleştirilmiştir. Özellikle de günümüzde böylesi sert yüzleştirmeler çok görülmez.

İlginizi Çekebilir: Carl Rogers ile Gloria: Seans transkripsiyonu ve çevirisi

Şimdi ve burada

Gestalt terapi şimdiki zamana odaklanır. Neden sorusunu sormaz. Zira “neden böyle” sorusu danışanı geçmişe odaklanmaya götürür.

Terapist sıklıkla danışanına şu gibi sorular sorar;

Bunu nasıl deneyimliyorsun?
Bunları yaşamak senin için nasıl?
Bunu hatırladığında nasıl hissediyorsun?
Bu konuya işaret ettiğimde nasıl hissediyorsun?
Size sizi şu ya da bu şekilde deneyimlediğimi söylediğimde neler hissediyorsunuz?
Şu anda benimle bu duygularınızı paylaşmak sizin için nasıl?
Şu anda benimle birlikte burada oturuyor olmak sizin için nasıl?
Burada kendinizi ne kadar güvende hissediyorsunuz?
Kendinizi hissedebilmenize yardımcı oluyor gibi miyim?
Daha az güvende ve daha açık bir şekilde burada şimdi benimle olmak sizin için nasıl bir duygu?

Başka bir müdahale çeşidinde de Fritz Perls danışanından kurduğu her cümleye “şimdi” ile başlamasını ister.

Gestalt rüya çalışmalarında sıklıkla danışandan rüyasını şimdiki zamanda anlatması istenir.

Danışanın geçmiş ve geleceğe yönelişi burada ve şimdiden kaçış olarak görülür.

Travmalarla çalışma

Danışan çocukluğunda bir travmaya maruz kalmış olabilir. Örneğin; ebeveynleri ona başarısız olduğu mesajını vermiş olabilir. Danışan pasif bir şekilde bu mesajları duyarken aktif bir şekilde bunları içselleştirir ve o günden itibaren tutmaya devam eder. Bu bakış açısının Sigmund Freud’dan ziyade Alfred Adler’e yakın olduğunu görüyoruz.

Geçmiş bireyin duruşunu, tutumlarını, alışkanlıklarını, düşüncelerini yani şimdiyi etkiler.

Gestalt grup terapisi

Gestalt terapi birçok açıdan grup ortamına daha uygundur denilebilir. Fritz Perls’ün gruplarla yaptığı birçok çalışmayı youtube’dan seyredebilirsiniz.

Grup terapileri ilk başladığında daha çok grup içinde bireyin sağaltımı şeklinde yapılıyordu. Fritz Perls bu çalışmalarda gruba gestalt terapiyi tanıtmıştır, grup içinde bireylerle teker teker çalışarak (hot seat). Böylelikle birçok insan gestalt terapiyi deneyimleyebilmiştir.

Zaman kısıtlı olduğu için, kimi gruplarda her kişiye bir kere grup içinde çalışma şansı verilir. Bazı gruplarda ise böylesi bir kural yoktur. Birkaç grup üyesiyle daha yoğun çalışılabilir. Günümüzde ise gestalt grup terapileri daha fazla grup dinamiklerine dayanmaktadır.

Gestalt grup terapilerinde şunlara dikkat edilebilir;

Aidiyet
Bireysel hedefler ve hedefleri işbirliği içinde öğrenerek ilerleme.
İlişki, kontak şekilleri
Grup içindeki gestalt oluşumları
Grup dışındaki kültür, tarih, toplum… geniş gestalt oluşumları.

Gestalt duası

Ben kendi yolumdan giderim, sen de kendi yolundan gidersin.
Ben bu dünyaya senin beklentilerine göre yaşamak için gelmedim.
Ve sen de benim beklentilerime göre yaşamak için burada değilsin.
Sen sensin, ben de ben
Ve eğer şansımıza birbirimizi bulursak bu çok güzel olur.
Eğer bulamazsak kimsenin yapabileceği bir şey yok.

Günümüzde gestalt terapi

Gestalt terapinin ortaya attığı birçok yenilikçi görüş zamanla diğer terapi yöntemlerini de etkilemiştir. Gestalt terapi psikodinamik, bilişsel davranışçı terapi ve öyküsel terapiden etkilenirken pozitif psikoloji gibi akımlara danışanın kaynakları ve büyümeye yaptığı önemle katkıda bulunmuştur. NLP büyük ölçüde gestalt terapiden doğmuştur.

Gestalt terapinin merkezinde yer alan bazı değerleri diğer metodları da etkilemiştir. Bunlar: Deneysel çalışma, bütüncül bakış, terapist ve danışanı arasındaki direkt gibi değerler

Gestalt terapiye halen katkıda bulunan önemli isimler bulunmaktadır. Claudio Naranjo gestalt terapinin benötesi (transpersonal), maneviyat konularına eğilmesinde önemli bir isimdir. Psikoterapi, Sufizm ve Budizm ile ilgilenmiştir. Esalan’da 60’larda dersler veren Naranjo meditasyonla buluşturmuştur gestalt terapiyi. Gestalt terapinin Güney Amerika’ya yayılmasında oldukça etkili bir isim olmuştur.

Gestalt terapi kimlere uygulanır?

Gestalt terapi kendisiyle çalışmak isteyen, bireysel farkındalığını artırmak isteyenler
Kendi yaşamında mutluluk düzeyi düşük ve sıkıntıları olan kişiler
Kendileriyle yüzleşmeye hazır danışanlar
Diğer terapi yöntemlerinde olduğu gibi kaygılı, depresif, düşük kendine güveni olan, yaşamlarında güçlükler çekenler
Psikosomatik şikayetleri olan (psikolojik nedenlere dayanan migrenler, ülser, spazmlar…)
İlişki problemleri yaşayan danışanlara önerilebilir.

Gestalt terapi özellikle entellektüel olarak farkında olan ama yine de uygulamaya koyamayan bireylere önerilebilir.

Gestalt terapinin etkinliği

Farklı bilimsel çalışmalar gestalt terapinin etkinliğini ortaya koymuştur.

⇒ Strümpfel (2006) yaptığı meta analizde gestalt terapinin yalnız başına ya da diğer metodlarla birlikte uygulandığı çalışmalarda etkin olduğunu göstermiştir. Gestalt terapinin tek başına uygulandığı çalışmalarda kişiler arası ilişkiler konusunda daha etkin olduğu bulunmuştur.

⇒ Stevens ve arkadaşları (2011) sıklıkla kullanılan CORE metoduyla İngiltere’de 50.000 danışan arasında araştırma yaptılar. İncelemeye katılan 135 gestalt terapi uygulanan danışan ile diğer terapi metodları uygulanan danışanlar arasında benzer bulgular elde ettiler.

⇒ Azar ve Asadnia (2013) uyku problemi olan kadın öğrencilerle uyguladıkları bilişsel davranışçı terapi ve gestalt terapi grupları arasında fark gözlemlememiştir.

Gestalt terapi – Kökenleri

Gestalt terapinin kurucularından olan Fritz Perls özellikle gestalt psikoloji, psikodinamik yaklaşım ve varoluşçu felsefeden etkilenmiştir.

Gestalt psikoloji

Gestalt terapinin temellerinde gestalt psikoloji yatmaktadır. Gestalt psikoloji yüzyılın başında Berlin’de bir grup bilim insanının çalışmalarına dayanmaktadır. Özellikle algı, biliş ve insan davranışları üzerine farklı bakış açıları getirmişlerdir. Sordukları sorular yüzyıllardır felsefenin ilgilendiği “dünyamızı nasıl algılıyoruz” sorusu idi. Gestalt psikolojiye göre algı pasif değil aktiftir.

Bütün, bütünü oluşturan parçalardan fazlasıdır.

Sıklıkla sosyal medyada karşınıza karışık figürler çıkmıştır. Bu görsellere “önce hangi şekli gördünüz” gibi sorular eşlik eder. Bize öznel bakış açımızın dünyamızı nasıl farklı algılattığını gösterirler.

Beynimiz duyu organları ile algıladığı enerji parçacıklarını olduğu gibi kabul etmez. Seçer, denetimden geçirir. Bazılarını vurgular, bazılarını geri planda bırakır. Boşlukları doldurur. Çatışmalı olanları ayırabilir, analiz ve sentezden geçirir… Bunların sonucunda “burada ne var” ya da “burada neler oluyor” gibi sorulara cevap bulunur. Bu sürecin de bireye özel olduğunu görüyoruz.

Gestalt döngüsüne göre öncelikle ihtiyaçlarımızın farkına varırız. Bu örneğin bir arkadaşımızla konuşurken lavaboya gitme ihtiyacımız olabilir. İhtiyaçlarımızı farkettikten sonra ön plana geçer, karşıladıktan sonra tekrar fona geçerler. Birey ihtiyaçlarını makul ölçülerde erteleyebilir. Ama sürekli bastırılması psikolojik rahatsızlıklar doğurur.

Sadece figür ön plana çıkarılırsa, çevre geride tutulursa narsizm ortaya çıkabilir.
Figür ve çevre sürekli değişiyorsa histeri yaşanabilir.
Figür ve çevre çok yavaş değişiyorsa takıntılar meydana gelebilir.

Sağlıklı bireyde figür ve fon arasında geçişler makul ölçülerde olmalıdır. Birey ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmalı, fakat başkalarına ihtiyacı olduğunu da göz ardı etmemelidir.

Gestalt psikoloji günümüzde popüler olan nörobiyoloji ve nörobilim de dahil olmak üzere modern psikolojide birçok alana temel oluşturmuştur.

Psikodinamik yaklaşımin gestalt terapiye etkileri

Psikanalizin oldukça etkisi olmuştur gestalt terapi üzerinde. Hem Fritz Perls, hem de Paul Goodman psikanaliz eğitimi almıştır. Psikanaliz temeline sundukları eleştiri ile başlangıçta ortak bir dili konuşabilmişlerdir.

Fritz Perls’ün Freud dışında yararlandığı önemli psikanalistlerden birisi Wilhelm Reich idi. Reich’ın ortaya attığı ve gestalt terapiye temel oluşturan düşüncesi şuydu: Geçmişte yaşanan travmalar, bastırılmış duygular günümüze gergin vücutlar olarak taşınırlar.

Gestalt terapi geçmişe bakmaz. Geçmişi günümüze getirir.

Fritz Perls’ün psikodinamik yaklaşımda etkilendiği önemli isimlerden bazıları şunlardır;

Karen Horney
Wilhelm Reich
Otto Rank

Fritz Perls (1992) aktarımı inkar etmemiştir. Aktarım ile uğraşmanın gereksiz olduğunu iddia etmiştir. “Evimdeki lavabodan suyu kullanabiliyorsam, neden dışarıdaki çeşmeye gideyim” demiştir (s. 290).

Gestalt terapi aktarımı inkar etmiyor. Aktarım ile uğraşmayı gereksiz buluyor.

Gestalt terapi nasıl gelişti?

20. yüzyılın ortalarında savaştan çıkan batı dünyası geride birçok ölü, kayıp ve inanılmaz ızdıraplar bırakmıştı. Birçok “izm” bulunuyordu ve bunlar artık insanlar için bir şey ifade etmemeye başlamıştı. Fritz Perls (psikiyatr – gestalt terapinin kurucusu) yaşadığı dönemi Püritenliğin ölümü ve hedonizmin yükselmesi olarak nitelendirmiştir.

Hedonizm Püritenliğin “şunu yapmalısın bunu yapmalısınlarına” karşı gelmiştir. Fakat zevk için yaşama da kendi içinde sorunlar getirmiştir. Birşeyi sırf haz verdiği için yap ve haz vermeyi kestiği anda sonlandır. Bu da sürdürülebilir bir yaşam stili değildir. Böyle bir ortamda gestalt terapinin öncüleri bir araya gelerek yeni bir terapi modeli üzerinde çalışmıştır. Bu kişiler Fritz Perls, eşi Laura Perls (psikolog), teorisyen, sosyolog ve kültür kritikçisi Paul Goodman ve Hefferline’dır.

Yüzyılın ortalarında popüler hale gelen hümanist psikoloji ve gestalt terapi ortaya çıktığında psikoterapide birinci ve ikinci akımlar denen psikodinamik ve bilişsel davranışçı yaklaşımlar arasında çekişmeler bulunuyordu.

Gestalt terapinin kurucusu olarak tanınan Fritz Perls tıp eğitimini aldıktan sonra entellektüel faliyetlerin o dönemde yoğun olduğu Frankfurt-am-Main’da çalışmıştır. Orada meşhur psikiyatr Kurt Goldstein’ın asistanlığını yapmıştır. Kurt Goldstein Abraham Maslow’la birlikte Hümanist Psikoloji Dergisinin (Journal of Humanistic Psychology) editörlüğünü yapmıştır. Kurt Goldstein’ın ortaya atmış olduğu kendini gerçekleştirme “self actualising” tanımı Maslow’u etkilemiştir. Goldstein ayrıca bütüncül (holistic) anlayışı benimseyerek hem Fritz Perls, hem de diğer hümanist yaklaşımlar üzerinde etkili olmuştur.

Fritz Perls’ün etkilendiği filozoflar arasında şu isimler ön plana çıkmaktadır.

Sigmund Friedlander: Diferansiyel düşünme ve yaratıcı kayıtsızlık
Jan Smuts (Güney Afrika Başbakanı): Bütüncül ve ekolojik bakış
Alfred Korzybski

Laura Posner Perls

Laura Perls eşine birçok kitabında eşlik etmiştir. Maalesef bir çoğunda kendi adını kullanmamıştır. Laura Perls gestalt psikolojiden, fenomenolojiden, varoluşçu felsefeden etkilenmiştir. Üzerinde Martin Buber ve Paul Tillich’in etkisi görülmektedir.

Perls çiftini tanıyanlar sıklıkla Laura ve Fritz Perls’ün birbirinin tam tersi karakterlere sahip olduklarını söylemişlerdir. Anaç ve oldukça giyimine kuşamına özenli, yardımsever biridir Laura Perls. Eşiyle sıkıntılı bir evlilikleri geçmiştir.

Laura Perls öğrenci yetiştirme üzerinde durmuş, birçok grup terapisi yönetmiştir. Maalesef Fritz Perls’ün aksine elimizde video kayıtları olmayan Laura Perls’ün nasıl çalıştığını gözleme imkanımız da bulunmuyor.

Laura ve Fritz Perls 40’ların sonunda Amerika’ya göç etmiştir. Afrikada başladıkları çalışmaları genişletmiştir. Başlangıçta yirmişer kişilik iki grupla çalışmaya başlamıştır kendi dairelerinde. Bu ilk grupta Isadore From, Paul Goodman, Elliot Shapiro, Paul Weiss ve Richard Kitzler gibi isimler yer almaktaydı. Giderek bu grup genişleyerek kurumlaşmaya gidilmiştir.

New York Institute for Gestalt Therapy 1952 yılında Laura ve Fritz Perls tarafından kurulmuştur. Kurum halen aktif bir şekilde eğitimler vermektedir.

Fritz Perls’ün ilk kitabı – Benlik, açlık ve saldırganlık: Freud’ün teori ve metoduna kritik

Fritz Perls ve eşi Laura Perls ikinci dünya savaşı yıllarında Güney Afrika’da yıllarca sürgünde kalmışlardır. Bu yıllar içerisinde Freud’a eleştiri getirdikleri orijinal adı ile “Ego hunger and aggression: A critique of Freud’s theory and method” (1946) adlı kitabı yazmışlardır. Bu kitabın Türkçe çevirisine rastlamadım.

Fritz Perls Sigmund Freud ile kontak kurmaya çalışmıştır. Kendisine psikanalizi Afrikaya kadar taşıdıklarını iletmiştir. Fakat Freud Perls’le pek ilgilenmemiştir.

Kitap psikodinamik yaklaşıma eleştirinin çok ötesine giderek psikolojik hastalıklar, ideal sağlık gibi birçok konuda yeni bakış açıları getirmiştir.

Fritz Perls kitabının 1966’daki basımında alt başlık olarak The Beginning of Gestalt Therapy [Gestalt Terapinin Başlangıcı] demiştir.

Fritz Perls ikinci kitabı (1951) – Gestalt terapi: İnsan kişiliğinde heyecan ve büyüme

Paul Goodman ile birlikte çalışan Perls çifti iki serilik Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality [Gestalt terapi: İnsan kişiliğinde heyecan ve büyüme] kitabını kısa sürede tamamlamıştır.

Yazarlar Sigmund Freud’un topluma adapte olmaya aşırı vurgu yaptığını birçok şeyi göz ardı ettiğini iddia etmiştir. Örneğin; bireyin potansiyeli, yaratıcılığı, kendini arayışları, arzuları, saydam ilişkileri…

Geştalt terapi hakkında sizden gelen sorular?

Bu alan hümanist mi, yoksa bilişsel davranışçı mı?

Geştalt terapi kişi merkezli terapi (Carl Rogers) ile birlikte hümanist terapinin öncülerindendir. İnsana bütüncül yaklaşır, potansiyeli olduğuna inanır, fenomenolojiktir.

O zamanki pesimist gördüğü psikodinamik yaklaşıma ve mekanik gördüğü davranışçı terapiye tepki olarak gelişmiştir.

Duygu odaklı terapi ve gestalt terapi aynı metodlar mı?

Duygu odaklı terapinin kurucuları kişi merkezli terapi, geştalt terapi, sistemik aile terapisi (post modern terapiler) ve bağlanma teorilerinden etkilenmiştir. Geştalt terapinin tarihi 1950-1960’lara dayanır. Bunun sonrasında post-modern terapiler daha çok 70’lerde ortaya çıkmıştır. Duygu odaklı terapi’nin ortaya çıkışı daha sonrasına dayanır. Geştalt terapi modern bir terapidir. Duygu odaklı terapi post-modernism dönemle tanıştıktan sonra ortaya çıkmıştır.

Boş sandalye tekniğini uygularken dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?

Diğer tüm psikoterapi tekniklerinde olduğu teknik yalnızca araçtır…

Amaçlar doğrultusunda ilerlerken süreci kolaylaştırmasını umarız. Psikoterapi metodunun ilkelerini benimsemeden yapıldığında yapmış olmak için yapılmış gibi duruyor…

Geştalt terapi hümanist bir yaklaşım. Danışanın potansiyeline inanıyor. Danışanı şimdi ve buradaya davet ediyor. Bütüncül yaklaşıyor. Kafada yarı psikodinamik teoriler, yarı çözüm odaklı yaklaşım… Çorba olmuş bir şekilde geştalt terapinin bir tekniği uygulanmaya kalkınca olmuyor…

Çocukluktan konuşulurken terapi sürecinde, danışanın duyguları konuşulurken danışan bu güne nasıl taşınır?

Örneğin, danışan geçmişte şunlar yaşandı, ailem böyle dedi derken… Şu anda bunları anlatırken neler hissediyorsunuz… Aileniz size bunları söyledi, ama siz bu konuda ne düşünüyorsunuz…

Danışanlara ne gibi fayda sağlar bu ekolde çalışmak?

Diğer terapi metodlarında olduğu gibi danışanla birlikte hedefler belirlenerek o amaçlar doğrultusunda birlikte çalışılır. Her ne kadar geştalt terapi diğer hümanist terapiler gibi bulguları azaltmaktan ziyade büyüme odaklıdır, danışanın kendini gerçekleştirmesini arzular… Sonuçta terapide amaçları belirleyen danışandır.

Kültürümüze uygun mu?

Terapilerin etkinliğini kanıtlamak için radomize kontrollü deneylere ihtiyacımız var. Türkiye’de deneysel çalışmalar çok sık yapılmıyor. Yapılsa da yarı kontrollü deneyler yapılıyor. Ayrıca kontollü deney yapabilmek için öncelikle ehil geştalt terapistlerine ihtiyacımız var onların terapilerinin etkinliğini ölçebilmek için.

Böylesi deneyler yapmadan kültürümüze uygundur, değildir demek en fazla eğitimli tahmin olabilir. Bu konuda bildirilen görüşler önermeden öteye gidemez.