Sistemik aile terapisinde kullanılan teknikler

Sistemik aile terapisinde kullanılan teknikler arasında sıklıkla kullandıklarımı örneklerle açıkladım.

1) Sistemik aile terapisinde kullanılan teknikler Genogram

Genogram farklı sembolleri kullanarak nesiller boyunca ilişkileri, önemli olayları ve aile dinamiklerini gösteren bir aile haritasıdır. 

Genogram sadece ailenizde bulunan kişilerin adlarını söylemez size. Aile bireylerinin birbiriyle nasıl bir ilişkide olduğunu da gösterir. Böylelikle soy ağacından öteye geçer.

Daha fazla bilgi için: Genogram nasıl çizilir?

2) Sistemik aile terapisinde kullanılan teknikler Aile Panosu

Psikoterapi teknikleri arasında aile panosu (sistem panosu) en sık kullanılanlardan biridir. 

Aile Panosu bir iletişim aracıdır. Özellikle ilişkiler üzerine çalışabilmeye yardımcı olur. Danışanın sosyal kaynaklarını ortaya çıkarır. Çözüm odaklı olarak çalışma imkanı sunar.

Daha fazla bilgi için: Aile panosu ile nasıl çalışılır?

3) Sistemik aile terapisinde kullanılan teknikler – Dışsallaştırma

Dışsallaştırma (externalisation) tekniği ile danışan ve problemi birbirinden ayrılır. Bireyin ya da ailenin problemine bir ad konulur. Problem ete kemiğe bürünür. Farklı duyularla tarif edilir.

Vaka örneği – Agresif davranışları olan çocuk

Çocuktan içindeki öfke canavarını betimlemesi istenir. Daha sonra bu öfke canavarı ile nasıl mücadele edilebileceği konuşulur.

Çocuk öfke canavarını resmedebilir. Karikatürünü çizilebilir. Öfke canavarı ile savaşan kahraman oluşturulabilir. Bu kahraman çocuğun iç kaynaklarından biri olur. Örneğin; çocuğun cesareti. Kahramanın öfke canavarı ile olan savaşını hikayeleştirebilir.

Vaka örneği – Alt ıslatma problemi olan çocuk

Terapist altını ıslatma problemi olan çocuk danışana bunu yapanın bir “çiş canavarı” olduğunu söyler. Çocukla birlikte canavarın nasıl olduğunu tasvir etmeye başlarlar. Çocuk canavarı resmedebilir. Ya da oyuncakları arasından onu bulabilir. Canavarla nasıl kavga edebileceğini ve uzaklaştırabileceği konuşulur.

Aile bireylerinin de bu çiş canavarıyla mücadelede üstlendikleri görevler olur. Kardeşleri de canavarın gelişini ona haber verebilirler. Birlikte ritüeller düzenleyerek onu kovabilirler.

Vaka örneği – Ailenin problemini dışsallaştırma

Psikoterapist bir sandalye daha getirerek ailenin ortasına koyarak şöyle der. Anladığım kadarıyla siz altı kişilik değil yedi kişilik bir ailesiniz. Hastalık aranızda ki yedinci kişi.

4) Resim çizme teknikleri

Resim çizmek psikoterapi sürecinin birçok aşamasında farklı amaçlarla kullanılabilir. Kendisini sözlü olarak ifade etmekten ziyade daha çok sessiz kalmayı tercih eden danışanlara da önerilebilir. Bunun dışında dil güçlüğü yaşayan mültecilerle çalışırken de alternatif oluşturur.

Farklı resim çizme etkinlikleri

5) Pozitif geri bildirim

Geri bildirim vermek için çok beklemeyin

  • Diğer terapi yöntemlerinde olduğu gibi aile sistemleri terapisinde de psikoterapist danışanına geri bildirimlerde bulunur. Fakat bunu yaparken psikodinamik yaklaşımda olduğu gibi uzun süre beklemez.
  • Sistemik aile terapisi sürecinde geri bildirimler analizden ziyade hipotezlerdir.
  • Sistemik aile terapisi uygulayan psikoterapist hipotezlerine bağlanmaz ve sürekli farklı hipotezler oluşturur. Bu hipotezleri sık sık paylaşarak danışanın bu konudaki düşüncelerini alır. Zira sistemik aile terapistleri iletişimde sürekli yanlış anlamaların olduğuna inanırlar. Bu yüzden teyit almak çok önemlidir.

Geri bildirimler hipotezlerdir

Sistemik aile terapisipsikodinamik ve bilişsel davranışçı terapi yaklaşımlarından farklı olarak danışanı kendi hayatının uzmanı olarak görür. Terapist danışanına meseleleriyle çalışabilmesi için ortam sunma konusunda uzmandır.

Sistemik aile terapisti verdiği geri bildirimleri bir uzmanın kesin sonuçları gibi sunmaz. Danışanı bunları reddettiği zaman yeni hipotezler geliştirir. Bir psikanalist gibi bunların savunma mekanizması ya da direnç olduğu sonucuna varmaz.

Sıklıkla aile terapisi sürecinde çocuklar hakkında hemen negatif yargıların ortaya konduğuna şahit oluyorum. Bu nedenle aile terapisine genellikle çocuklarının hangi özelliklerini olumlu bulduklarını sorarak başlıyorum. Kimi zaman ise aileler terapiye gelmiyor. Bu gibi durumlar için şu etkinliği hazırladım: Pozitif geri bildirim(pdf.)

Geri bildirimler uyumlu (otantik) ve içten olmalı

Pozitif geri bildirimlerde bulunurken terapistin gerçek duygularını içtenlikle paylaşması oldukça önemli. Zira içten olmayan pozitif düşünceler danışanın terapistine karşı olan güvenini sarsacak, iyi değil kötü bir etki yaratacaktır.

Vaka örneği – Danışanın durumu için hipotez sunma

Terapist: (Panik atak geçiren danışanına şöyle der) Sanıyorum sizin açık mekanlara karşı olan korkunuz, hata yapma endişeniz ile alakalı. Benimle birlikte bu konu üzerine gitmeye hazır mısınız?

Vaka örneği – Danışana kompliman sunma

Terapist: Bu kadar üzüntülü ve acılar içinde olmanıza rağmen kendi yaşamınızın sorumluluğunu alarak, bugün kalkıp buraya gelmeyi başardınız. Diğerleri kafalarını kuma gömerken siz ise yapıcı bir adım attınız.

6) Aile heykeli

Sistemik aile terapisi sırasında yapılan aile heykeli (grup heykeli) uygulaması psikodrama uygulamalarına benzer. Aile heykeli grup terapisi içerisinde de yapılabilir. O zaman grup üyelerinden biri diğer üyelerden kendi ailesi üzerinde çalışmak için yardım alır.

Aile bireylerinden hangisinin heykeltıraş olacağına karar verilir.

Ailenin meselelerine uygun olarak heykelin konusu belirlenir. Konular geçmişte yaşanmış bir olay ya da evde sıklıkla gözlemlenen tipik bir sahne olabilir.

Heykeltıraş teker teker aile bireylerini ya da hayatında ki önemli kişileri yerlerinden kaldırır. Onları heykeltraş gibi istediği duruş şekillerine sokar.

Aile bireyleri bu sırada hareket etmezler. Terapistin yönlendirdiği sorularla danışan heykelini tam olarak istediği pozisyona getirir.

Grup terapisinde aile üyelerini temsil edecek olan bireyleri seçer. Sonra onların kimi temsil ettiklerini söyleyerek onlara şekil verirler.

Danışan aile bireylerinin yerlerini değiştirerek, onların pozisyonlarına geçerek bireyler meselelerine farklı açılardan bakabilirler.

Bireyler vücut pozisyonlarının ve konumlarının onlara neler hissettirdiği konusunda geri bildirimler verirler.

7) Yüzleştirme

Yüzleştirme ile danışanın farkındalığını artırmak isteriz. Yüzleştirme iyi bir danışan-terapist ilişkisi gerektirir.

Danışanın gerçekçi olmayan bir iyimserlik içinde bulunduğu, gerçekten uzaklaştığını düşündüğümüzde uygulayabiliriz. Ya da gerçekçi olmayan bir şekilde kötümser baktığında.

Danışanın düşünceleri, duyguları ve davranışları arasındaki tutarsızlıklar fark edildiğinde yapılır.

  • Düşünceleri ve duyguları
  • Düşünceleri ve davranışları
  • Duyguları ve davranışları

Terapist: Kendinize daha fazla vakit ayırmak istediğinizden bahsediyorsunuz, ama size mesaj yazan insanları hiç bekletmek istemiyor gibisiniz.

***

Terapist: [Terk edilmiş danışanına] İlişkinizde sevmediğiniz noktaları bir kağıda yazar mısınız? (Danışanı gerçekçi olmayan iyimserliği ile yüzleştirebilir. Hayallerinizin prensi/prensesi değildi.)

Terapist: [Terk edilmiş danışanına] İlişkiniz süresince yapmak isteyip de yapamadığınız şeyler nelerdi? (Hayır doğru kişi değildi.)

Danışan: Alerjisi olduğu için evcil hayvan alamamıştım… Hiç bir zaman isteği olmadığı için geziye gidememiştik…

Terapist: Bunlardan hangilerini şimdi yapmak istersiniz? (Yaşanmamışlıklarını keşfetmek, danışanın kendisine odaklanması. Terkedilen danışanlar sıklıkla “yarımı (partnerimi) kaybettim” derler. Oysaki ilişkinin içinde de kendilerini tam olarak keşfedememiş ve deneyimleyememiş olurlar.)

8) Paradoks müdahaleler

Paradoks müdahaleler. Terapist danışanına onu rahatsız eden ve terapi almaya motive eden yakındığı şeyi yapmasını söyler.

Örnek

Terapist: (Panik atağı olan danışana) Peki korkak olun, ama sadece saat altıdan yediye kadar.

Daha fazla bilgi ve vaka örnekleri için: Paradoks müdahaleler

9) Yeniden çerçeveleme

Problemlerin kendilerinin değil onlara bakış açımızın problem olduğu varsayımına dayanır yeniden çerçeveleme tekniği. Farklı şekillerde danışanın söylediklerini birçok zaman pozitif ama daha da önemlisi daha yapıcı halde formüle ederiz.

Daha fazla bilgi ve vaka örnekleri için: Yeniden çerçeveleme

10) Tetralemma

Özellikle Almanca konuşulan ülkelerde yaygın olarak uygulanan, Türkiye’de pek bilinmeyen bir sistemik aile terapisi tekniğidir. İkircikli durumlar yaşayan, karar vermekte zorlanan danışanlarınıza yardımcı olmak için kullanabilirsiniz.

Daha fazla bilgi ve vaka örnekleri için: Tetralemma

11) Normalleştirme

Danışanlarımız sıklıkla kaygılarla başlarlar terapiye: “Ben deliriyor muyum?” “Bana neler oluyor?”

Bazı danışanlar yaşıyor oldukları duygu ve yaşantıları garip, anlaşılmaz ve normal dışı bulurlar. Sadece kendilerine has bir hastalığa ya da probleme sahip olduklarına inanabilirler. Bu tutum sıkıntılarını başkalarıyla paylaşmalarını zorlaştırır. Deli muamelesi görmekten korkarlar.

Hissettikleri ‘tuhaf’ şeylerin başkaları tarafından da tecrübe edildiğini bilmek, daha insani ve evrensel olgular olarak bakmak faydalı olacaktır. Normalleştirmek hastayı küçümsemek ya da sorunlarını önemsememek değildir. Sorunlarını aşırı ciddiye almanın ve durumu abartmanın, sorunlardan kurtuluşu ne kadar zorlaştırdığını hastaya kavratmaktır.

Sistemik aile terapisinde kullanılan teknikler – Soru teknikleri

12) Döngüsel sorular

Döngüsel sorular sistemik aile terapisi tekniklerinden en çok uygulananlardan birisidir. Danışanın farklı perspektifler ve çözüm fikirleri elde edebilmesine yardımcı olur.

Danışanlar terapiye geldiklerinde probleme odaklanmışlardır. Bu onların çözüm bulmalarını güçleştirir. Terapist döngüsel sorular sorarak danışanın yinelediği düşünme biçiminden çıkarak farklı açılardan bakmasına yardımcı olur.

Sistemik düşünmek döngüsel düşünmektir.

Sistemini tanımak

Terapist: Eşiniz sizi gerçekten sinirlendirmek istese size ne söylemesi gerekirdi? 

Aile sistemini anlamak

Terapist: Sorumluluğun bir yığın olduğunu varsaysak tamamı yüzde yüz olan. Oğlunuzun uyuşturucu kullanıyor oluşunun sorumluluğunun yüzde kaçını kızınız taşır? 

Amaçları belirlemek

Terapist: Psikoterapi süreci ideal olmuş olsa, anneniz şu an burada ne konuşmamızı isterdi? 

Bireyin ya da ailenin terapiden beklentilerini belirlemek

Terapist: Şimdi elime bir kamera alıp şu anki halinizi filme kaydetsem… Birde başarılı geçmiş bir terapi sonundaki halinizi filme alsam. İki film arasındaki fark ne olurdu? 

Farklı perspektiflerden bakmak

Terapist: İçinde bulunduğunuz durumu odanın köşesinde duran bir fare görse sizin içinde bulunduğunuz durum için ne yorumda bulunurdu? 

***

Terapist: Rahmetli dedeniz tüm bu olanları bir yerlerden görse size hangi öğütlerde bulunurdu? 

Daha fazla bilgi ve örnekler için: Döngüsel sorulara örnekler

13) Mucize sorusu 

Mucize soruları ilk olarak Alfred Adler tarafından kullanılmıştır. Çözüm odaklı terapinin kurucusu Steve De Shazer’ın yazdığı Mucize Sorular [Miracle Questions] kitabıyla tanınmıştır.

Mucize soruları danışana yeni perspektifler sunabilir. Danışanı problemi konuşmaktan uzaklaştırıp, çözüm yolları hayal etmesini sağlayabilir. Böylelikle psikoterapi sürecine başlarken terapi amaçlarını belirlemek kolaylaşır. İlerleyemediğinizi düşündüğünüz hastalarla önünüzü açabilir mucize sorusu.

Psikoterapist mucize sorusunu şu şekilde ortaya atabilir.

Psikoterapist: Konuşmamız bitip buradan ayrılıp evinize döndünüz. Çocuklarla ilgilenip işlerinizi tamamladınız. Duş alıp… Tüm ev sessiz kaldığında ve siz huzur içinde uyurken, gecenin bir yarısında bir mucize meydana gelmiş. Probleminiz tamamiyle çözümlenmiş. Ertesi sabah uyandığınızda size, aman Allahım bu gece bir şeyler olmuş, problemim kaybolmuş dedirtecek olan ilk neyi fark edersiniz? Problemin ortadan kalktığını ilk nereden anlarsınız?

Daha fazla bilgi ve örnekler için: Mucize sorusu

14) Sistemik aile terapisinde kullanılan teknikler – İstisna soruları 

İstisna soruları (exception questions). Sistemik aile terapisi çözüm odaklı psikoterapi anlayışına göre çözüm anları hali hazırda zaten danışanın hayatında yaşanmaktadır. Bu anların farkına danışanın daha çok varması ve tekrarlaması amaçlanır.

Örnek

Psikoterapist: [Depresif olduğunu ve hiçbir şey yapmak istemediğini söyleyen danışana] Günün 24 saati hatta uyurken, televizyon seyrederken ya da gerçekten tadına bayıldığınız bir yemeği yerken de mi depresyondanız?” 

***

Psikoterapist: Problemsiz yaşadığınız anlarda sizin için önemli olan değerler nelerdir?

15) Derecelendirme soruları

Birçok danışanın yaşamlarına bakışları siyah beyazdır. “Şu ağrılarım hayatımı büsbütün bir felakete sürükledi. Ağrılarım bir gitse her şey çok güzel olacak.” Derecelendirme soruları danışanın aradaki gri tonları görebilmelerine yardımcı olur. Adım adım hedeflerine ulaşabilecekleri amaçlar belirlenebilir. Danışan 1’den 10’a kadar uzanan bir ölçekte öznel olarak problemlerini, yakınmalarını, motivasyonlarını, hedeflerini… derecelendirir. Hali hazırda hedefine ne kadar uzaklıkta olduğu, neleri başarmış olduğu ortaya konulur. İleriye dönük küçük adımlardan oluşan hedef belirlenir.

Daha fazla bilgi ve vaka örnekleri için: Derecelendirme soruları


Sistemik Aile Terapisi yerine sistemik terapi ve aile sistemleri terapisi tanımları da kullanılır. Aile sistemleri terapisi yaklaşımı terapi teknikleri yönünden diğer terapi yöntemlerinden daha zengindir.

Sistemik psikoterapistlerin çalışmalarında danışanın çözüme daha kolay ulaşabilmesini sağlamak için farklı psikoterapi teknikleri kullanılır.

Sistemik terapi sıklıkla kullandığı psikoterapi teknikleriyle anılsa da önemli olan tekniklerden ziyade terapiyi uygulayan uzmanın duruşu ve tutumudur. Sistemik ve çözüm odaklı bakış açısına sahip olmayan bir terapistin uygulayacağı teknikler kuru ve anlamsız olacaktır.

16) Kolaj çalışması

Kolaj bir kağıt üzerine farklı materyalleri (fotoğraflar, resimler, kesilmiş yazılar, kumaşlar…) kesilip yapıştırılarak hazırlanan çalışmalardır. Eğlenceli ve kolay uygulanabilir bir teknik olarak özellikle gençler ve çocuklarla uygulanabilir.

Daha fazla bilgi ve vaka örnekleri için: Kolaj çalışması

Sistemik aile terapisinde kullanılan teknikleri hakkında eklemek istedikleriniz varsa lütfen paylaşın.

About adminsinn

Bunları da İnceleyebilirsiniz

Terapi hikayeleri: Minik Lina evde korku içinde

Bu terapi hikayesi ile evdeki çatışmalardan dolayı korku içinde yaşayan çocuklara yardımcı olmayı ve yetişkinlere …

2 Yorumlar

  1. Merhabalar,

    Ben Doğu Akdeniz Üniversitesinde okuyorum. Bir ödev için Sistematik Aile Yaklaşımları konusunu ders hocam verdi ama google akademik’i taradığımda bu bilgilere ulaşamıyorum. Rica etsem bu bilgileri bulduğunuz makaleleri kaynakça olarak paylaşabilir misiniz? Bu arada çok güzel anlatmışsınız konuyu.

    Teşekkürler.