Derecelendirme soruları (scaling): Vaka örnekleri

Derecelendirme soruları çözüm odaklı terapi ve sistemik aile terapisi süreçlerinde sıklıkla uygulanan bir tekniktir.

Günlük yaşamdan güzel bir derecelendirme örneği vererek başlamak istiyorum yazıma. Bir anne ağlama krizleri geçiren çocuğunu kolaylıkla teselli etmenin yaratıcı bir yolunu bulmuş.

Anne [ağladığı zaman çocuğuna]: Problemin büyük mü, orta büyüklükte mi, yoksa küçük mü?

Diğer başlıca psikoterapi soru teknikleri şunlardır;

  1. Döngüsel sorular
  2. Mucize sorusu
  3. İstisna soruları
  4. Paradox sorular
  5. Farazi sorular

Derecelendirme sorusu nedir?

Derecelendirme danışanın değişiklikleri, ilerlemeyi, motivasyonlarını, hazır oluşunu, bulgularının şiddetini gözden geçirerek değerlendirebilmesi için kulanılan bir müdahale çeşididir.

Genellikle 0’dan 10’a kadar bir ölçek kullanılır. 0 olabilecek en ama en kötü ihtimali, 10 ise olabilecek en iyi konumu belirtir.

Örnek. Bu hafta seansta danışanınıza ruh halini 0’dan 10’a kadar nasıl değerlendirdiğini sorabilirsiniz. Aşırı uçlar seçmelisiniz ki danışan ortalarda bir yerler seçmek zorunda kalsın. Çünkü birçok danışan aşırı uçlarda düşünür. Ya siyah ya beyaz. Derecelendirme ise çok daha fazla seçenek sunuyor. Gerçekçi hedefler belirlemeyi kolaylaştırıyor.

Danışan tamamiyle öznel bir geri bildirimde bulunur. Kendisine kaç puan verdiğinin önemi yoktur. Burada doğru ya da yanlış cevap olamaz. Önemli olan danışanın rakama verdiği anlam.

Farklı adaptasyonlar

Ölçek yerine pasta dilimi. Bazı danışanlar için bu şekilde tasavvur etmek daha kolay olur. Okuma yazma bilmeyen danışanlarımla çalışırken bir yuvarlak çiziyorum pastayı temsilen. Sonra danışanıma “bunun ne kadarı örneğin ev işlerinize harcıyorsunuz” gibi sorular yöneltiyorum. Onların parmaklarıyla gösterdiği noktadan dilimlere ayırıyorum.

Mekanı kullanarak. Bir başka uyarlama da özellikle grup terapisi sürecinde ayağa kalkarak odayı bir ölçek olarak kullanmak. Odanın bir ucu 10, diğeri 1. Siz nerede duruyorsunuz meselenizle ilgili? Her bir grup üyesi kendisini hissettiği konumda ayakta durur. Teker teker nasıl hissettikleri sorulabilir. Terapinin diğer aşamalarında bu ölçekte tekrar değişen konumlarını gözden geçirebilirler.

Neler derecelendirilebilir?

  • Danışanın kaynakları
  • Duyguları
  • Enerjileri
  • Problemin / bulguların şiddeti
  • Çözüme ne kadar kendisini yakın hissettiği
  • Motivasyonu
  • İlişkilerinde ne kadar yakın hissettiği

Kullanılan psikoterapötik teknikler değil, ancak terapistin danışan ile duygusal bir bağ kurabilme becerisi ve onun kabullenilmemiş duygularını kabul etme cesareti yardımcı olabilir – Kemal Sayar

Derecelendirme sorusu hangi danışanlar için uygundur?

Derecelendirme hemen hemen tüm danışanlarla uygulanabilir. Şu durumlarda özellikle faydalı olabilir;

  • Kendini ifade etmekte güçlük çeken
  • Terapide sessiz kalan, fazlaca konuşmak istemeyen
  • Sayılarla arası iyi olan
  • Terapiye zorlanmış
  • Siyah beyaz düşünme eğiliminde olan

İlginizi çekebilir: Zorlama sonucu terapiye katılmış danışanların işbirliğini nasıl kazanabiliriz?

Derecelendirme sorularının faydaları nelerdir?

Danışanın problemlerinin etrafına bir çit örüyoruz. Böylelikle kontrol edilemez, sınırsız olmaktan çıkıyorlar.

Danışan kendisini gözlemlemeye ve değerlendirmeye başlayabilir. Bu şekilde duygusal yoğunluktan bir nebze olsun çıkabilir.

En önemlisi amaçlarını bölerek daha baş edilebilir hale getiriyoruz.

Derecelendirme sorusunun aşamaları

⇒ Danışanınıza derecelendirmeyi tanıtın. 1 neyi temsil ediyor 10 neyi…

⇒ Şu anda hangi konumda olduğunu sorun bu derecelendirme üzerinde

⇒ Sahip olduklarını sorun.

Örnek. Danışan partneriyle olan ilişkisini 3’te değerlendiriyorsa, 3’te olmasını sağlayan kaynaklar, davranışlar… neler?

Örnek. Danışan sahip olduğu ağrıların sıklığını (10 her zaman, 0 hiçbir zaman) 4’te değerlendiriyorsa, hangi zamanlarda ağrıları olmuyor? Bu zamanları farklı kılan nedir? Bu aşamada istisna soruları yöneltebilirsiniz.

⇒ Danışan hayatında neler değiştirirse bir adım öteye ulaşmış olur? Danışan 3’ten 4’e yükselmeyi imkansız buluyor olabilir. Peki ya 3.1?

⇒ Danışan bir adım öteye ulaşmak için hangi gerçekçi değişiklikleri önümüzdeki günlerde atabilir.

Vaka Örneği 1

[Üniversite öğrencisi, ders çalışma konusunda güçlükler yaşıyor. Kaybetmiş olduğu imtiyazları yeniden kazanabilmek için ders çalışma temposunu yeniden yakalamak istiyor. Terapist derecelendirme soruları ile daha gerçekçi bir hedef belirlemeye davet ediyor danışanını. Büyük bir değişiklik yerine küçük erişilebilir değişimler ortaya konuluyor.]

Psikoterapist: 0′dan 10’a kadar olan bir ölçekte şu an olan ders çalışma miktarınızı ne düzeye koyardınız? 0 hiç ödev yapmamak anlamına geliyor. 10 ise tüm ödevlerinizi zamanında yaparak testlere hazırlanmanızı.

Danışan: 4’te

Psikoterapist: 4 neye benziyor?

Danışan: Ödevlerimi yapmaya çalışıyorum, ama dikkatim dağılıyor. Genelde cep telefonumdan mesaj atıyorum. Ya da internete dalıyorum.

Psikoterapist: Hmm. Bu 4’ü daha yükseklere taşımak istiyorsunuz o halde. Nereye taşımayı arzu edersiniz?

Danışan: 9’a 10’a sanırım. 

Psikoterapist: Taaa en tepeye 9’a 10’a çıkmak yerine neden birkaç kademe yukarı çıkarmaya çalışmıyoruz. Mesela 4 ya da 6?

Danışan: Bu daha kolay olabilir.

Psikoterapist: İyi öyleyse. Bu hafta 6 neye benzer?

Danışan: Belki ödevime bakarken telefonumu kapatabilirim.

Psikoterapist: Harika. Peki ya bilgisayarınızı kapatmanız. Bu sizin için yapılabilir bir şey mi?

Vaka Örneği 2

Danışan olgun bir Alman kadın. Mülteci olan kendisinden çok daha küçük yaştaki eşiyle problemler yaşamaktadır. Eşinin onunla oturum izni almak için evlendiği kanısındadır. Kendisi ise daha çok cinsel arzuları nedeniyle evlenmiştir. Fakat eşi annesi yaşında olan karısı ile cinsel ilişki yaşamak istemediğini söylemektedir. Eve oldukça geç gelen eşinin kendisini aldattığından emindir danışan.

Psikoterapist: Sahip olduğunuz enerjiyi bir pasta olarak düşünürsek. Bunun kaç dilimi (ya da yüzde kaçı) günlük yaşamınıza ve ne kadarını eşinizle ilgili meselelerinize ayırıyorsunuz?

Danışan: Eşime işinde ve evrak işlerinde yardımcı oluyorum %38 . Eşim için evde yaptığım işlere giden %35 . %25 eşimden yediğim hakaretlere gidiyor. %2 cinsellik.

Danışan bu tabloyu görmekten rahatsızlık duyar. Kendisini genç eşinin kuklası gibi hisseder. Sırf yeniden yalnızlık çekmemek ve eşinin gidip daha genç biriyle evlenmesi korkusu ile tüm bunlara katlandığı sonucunu ortaya koyar. Terapistle beraber eşiyle devam ederse bir sene sonra, beş sene sonra evliliklerinin nasıl görülebileceği üzerinde dururlar.

Vaka Örneği 3

[Danışan sürekli başkalarını suçlamakta, sorumluluk almamaktadır. Kendisini kurban rolünde hissetmekte, olaylar karşısında etkisi olmadığını göstermektedir.]

Psikoterapist: Kendinizi daha öncesine göre nasıl hissediyorsunuz? Örneğin; bir sayı verirseniz 0’dan 10’a kadar. 0 katlanılamayacak derecede korkunç bir durum. 10 ise her şeyin tek kelime ile mükemmel tam olmasını istediğiniz gibi olduğunu gösteriyor. Şu anda kendinizi kaçta hissediyorsunuz?

Danışan: 3’te

Psikoterapist: Ne yapsanız 2’ye, hatta 1’e düşer. Bunu başarmak için ne yapmalısınız? [Böylelikle danışan hayatı üzerinde etkili olabildiğini görebilir.]

Vaka Örneği 4

Psikoterapist: [Aşk acısı yaşayan danışanına] Romantik ilişki mutluluğunuz için ne kadar önemli? Bir kalp çizerek önem derecesine göre karalar mısınız?

Danışan: [Basit bir kalp çizerek kalemle hemen hemen tamamını karalar.] %90. Terapist diğer %10’un neler olduğunu sorar.

Bu çalışma büyük bir kalp çizilerek danışan ayağı kalkmaya davet edilerek de yapılabilir. Bu durumda danışanın sıraladığı farklı mutluluk kaynaklarını birer kağıda yazarak yere bırakabilirsiniz. Üzerlerine çıkıp hislerini sorabilirsiniz. Vücut tarama yapılabilir.

Dikkatinizi çekebilir: Benim suçum değil: Danışanınız sorumluluk almadığında kullanabileceğiniz 10 Strateji

Evlilik terapisi sürecinde derecelendirme

Terapist çifte teker teker derecelendirme sorusunu yönelttiğinde aralarındaki farklar çok açık bir şekilde görülür.

Örnek.

Terapist çiftten cinsel yaşamlarını derecelendirmelerini ister. Birisi “8” diğeri ise “4” karşılığını verir. Terapist çalışmaya bu sayıların onlar için ne ifade ettiğini sorarak başlayabilir. “Sizce cinsel yaşamınızı farklı şekillerde değerlendirmenize sebep olan nedir?”

Evlilik terapisinde şu gibi derecelendirme soruları yöneltebilirsiniz:

Psikoterapist: Evliliğinizde birbirinize olan bağlılığınızı 1’den 10’a… kaç olarak değerlendiriyorsunuz?

Psikoterapist: Birbirinize olan katkı ve çabalarınızı nasıl görüyorsunuz? 1’den 10’a. 10 eşinizin sizden tüm beklentilerini karşıladığınız anlamına geliyor. 1 ise eşinizin sizin için hiç emek sarfetmediğini.

Çocuk terapisi sürecinde derecelendirme

Çocukların problemlerini derecelendirmelerine yardımcı olarak onlara eleştirel düşünme biçimi de kazandırılabilir. Çocuk ve ergenlerle çalışırken metaforlar ve dışsallaştırma örnekleri kullanarak onlar için somutlaştırabilirsiniz. Bu konuda hazırlamış olduğum yapılandırılmış sanat terapisi etkinliği ilginizi çekebilir.

İlginizi çekebilir: Problemim ne kadar büyük?


Kaynaklar

Neumann, K. (2015). Systemische Interventionen in der Familientherapie. Springer-Verlag.

Conte, C. (2009). Advanced techniques for counseling and psychotherapy. Springer Publishing Company.

About adminsinn

Bunları da İnceleyebilirsiniz

Başkalarını neden doğru dürüst dinleyemiyoruz? 10 Nedeni

Dinlemek iletişim kabiliyetlerinin belki de en önemlisi. Neden kabiliyet diyorum? Çünkü kabiliyetler öğrenilebilir, geliştirilebilir. Televizyon …

One comment

  1. Merhaba Tuba; Aile Danısmanlıği yapiyorum ve sayfani takip ediyorum. Cok istifade ettiiğim için teşekkur etmek istedim. Kismet olursa tanışmakta isterim.
    Fatma Kotan/Ankara