İntikam nedir, intikam psikolojisi

Hayatlarında hiç intikam alıp almadıklarını sorsak insanlara, yüksek ihtimalle rahatsız olurlar. Öyle midir gerçekten?

İntikam deyince akla filmlerdeki gibi kanlı sahneler gelebilir. Oysa ki hayatımızın her yanındadır. Yolda yürürken birisi ayağınıza basar. Siz de dönüp, omuz atarak geçersiniz. Komşunuzun çocukları çok fazla ses yapar, siz de televizyonun sesini açarsınız. Futbolda başarı kazanılır. Tarihte yaşanmış bir olayın intikamı alındı diye haberler yapılır.

1) İntikam nedir? Farklı intikam tanımları

  • Öç alma bize haksızlıkta bulunmuş bireylere zarar vermemizdir.
  • Öç almak kötülüğe kötülük ile karşılık vermektir.
  • İntikam almak normların ve yasaların yokluğunda üstlenilen ilkel adalettir.
  • Misilleme yapmak, öç almak, hesaplaşmaktır.
  • Kanunların dışına çıkarak, yapılan yanlışı düzeltmektir.
  • Yapılan ya da algılanan bir yanlış sonucunda yaşanan keder ile bir kişiye ya da gruba karşı zarar verici davranışta bulunmadır.
  • Hukuku çiğneyen ve hukuku ortadan çıkartan vahşi adalettir (Francis Bacon).

2) İntikam alma şekilleri

Her ne kadar intikam almak denilince film sahnelerinin aşırı uçları aklımıza gelse de çevremizde genellikle şu gibi davranışlarla karşılaşırız.

Değerli eşyalarına zarar vererek intikam almak

Sıklıkla aile içinde, kardeşler arasında yaşanır. Kişinin değer verdiği eşyaları bozma ya da başkasına verme suretiyle olur. Bazen ebeveynler de kızıp çocuklarının oyuncaklarına başkalarına verebilirler. Gizli olarak yapıldığında genellikle arabalarına zarar verme şeklinde olur.

Hayatı onlar için zorlaştırarak öç almak

Eşyalarını saklamak. Bu bilgisayarda dosyalarını saklamak da olabilir. Aileler sıklıkla cezalandırma yöntemi olarak kullanır eşya saklamayı.

Kişinin sinirlerini bozarak intikam almak isteyenlere de rastlamışsınızdır. Bir yerlerde spam mesaj yağmuruna tutulma riski varsa başkasının telefon numarasını verebilirler. Kişinin haberi yokken pizza siparişi yapma gibi, gün içinde keyfini kaçırmaya çalışabilirler. Örneğin: Internette spam mail gönderebilecek sitelere kişinin e-posta adresini yazarlar.

Gelen zamlardan sonra köprülerde ücreti bozuk para ile ödemek de bu türden bir protesto, intikamdır.

Toplum içinde rezil ederek intikam almak

Herkesin yapılan ihlalden haberdar olmasını sağlanmaya çalışabilirler. Örneğin, kendilerini aldatan eşlerini ifşa etmeleri bu türdendir. Bunu son zamanlarda insanlar kolaylıkla sosyal medya aracılığıyla yapıyorlar.

İntikam alma davranışının sizi ihlale uğratanlara benzemek olduğunun farkında olun.

Bu tarz bir adım tehlikeli olabilir. Husumette olduğunuz kişide sizden intikam alma yoluna gidebilir.

İlahi adaletin olması için dua etmek

Birey kendisi direkt bir şey yapmasa da, Allah’tan bir felaket yağdırmasını bekler. Bu beklentinin gerçekleşmemesi, hatta intikam almak istediği bireyin mutluluğunu görmek birey için yıkıcı olabilir. Bunun sonucunda ahlaki değerlerini ve inançlarını sorgulayabilir. Böylesi düşüncelere kapılabilir: “Dürüst davranmanın karşılığını nasıl ödüyorum.” “Yapanın yanında kalıyor.” “Salaklığıma doymayayım.”

İlahi adaleti bekleyerek kendi hayatına yoğunlaşması ise affetme sürecini hızlandırabilir.

Kendilerinin daha iyi durumda olduğunu kanıtlamaya çalışarak öç almak

Bu şekilde intikam almak insanların genellikle ayrılık yaşayan arkadaşlarına ilk tavsiyelerinden biridir. Bunu da genellikle sosyal medya aracılığıyla kolaylıkla yapabilir insanlar. Eğlence yerlerine giderek arkadaşlarıyla mutlu resimler paylaşırlar.

Öğretmenleri tarafından negatif değerlendirilen öğrenciler de bu öneriyi alırlar. “Öğretmenini utandır. Kendini ispat et.” Pop kültürün de sıklıkla önerdiği bir yöntemdir.

En iyi intikam büyük bir başarıdır. – Frank Sinatra

İnsanlar en fazla başarıyı sevdikleri uğraşlarla meşgul olurken akış yaşadıklarında sağlarlar. Akış zamanın nasıl geçtiğini anlamadan, yüksek bir konsantrasyonla bir işe kendinizi adadığınızda meydana gelir. İntikam alma isteğinin size sağlayacağı yakıt fazla uzağa götürmez.

İnsanlara her şey yolundaymış, çok mutluymuş gibi görünerek intikam almanın en sakıncalı gördüğüm yanı kişinin kendisini de kandırmaya başlamasıdır.

Mükemmeliyetçi bir davranış şekli olabilir. Bireyi hayattaki amaçlarına, hayatına anlam katan şeylere odaklanmakdan alıkoyabilir. İhtiyaç duyduğu yas sürecini geçiştirmesi ile sonuçlanabilir. Çevrede kendisine destek verebilecek insanların da yardım ya da yalnız kalma ihtiyacından haberdar olmaması anlamına gelir.

Öfkemizi göstermek üzüntülerimizi göstermekden daha kolaydır.

Böylesine kensini kapatan insanlar üzüntülerini göstermekden daha kolay olduğu için genellikle öfkelerini gösterirler. Bu nedenle öfkelerimizin ardında yatan ihtiyaçlarımızın farkına varmak önemlidir.

Başkalarından intikam almak için mutlu görünmeye çalışmak kişiyi kendisine yabancılaştırabilir. Uyumlu (otantik) olmasını engeller.

Güvensizleşme ⇒ Yalnızlık ⇒ Daha fazla güvensizleşme ⇒ Daha fazla yalnızlık

Danışanlarımdan sıklıkla terapide ne kadar “güçlü” olduklarından, “poker suratlarını koruyabildiklerinden, içlerindeki öfkeyi, düşünceleri saklıyabildiğinden” grurla bahseder. Başkalarına ihtiyaç duymamak, kendi ayakları üzerinde durmak, kimseye zayıflık göstermemek önemlidir kendileri için. Aslında ne kadar travmatize olduklarını anlattıklarından habersizdirler. İnsanlara karşı güvensizleşmişlerdir. İlişkileri gerçek olmayı yitirmiştir.

Aşırı derecede iyi davranarak intikam almak

Karşıdaki kişiyi mahçup etmek hedefleniyor olabilir. Bu şekilde yaptığı yanlışın farkına varması sağlanmaya çalışılabilir. Ya da karşıdakini “yaptığına utandırmak.”

Böyle düşünenler için kötü bir haberim var. Vicdan duygusunun çok zayıf bir duygu olabileceğini de gözlemledim. Kolaylıkla farklı şekillerde algılanarak üzeri örtülebiliyor.

Pasif bir şekilde ihtiyaç duyulmayı bekleyerek öç almak

Karşıdaki kişinin işinin düşmesi beklenir bu şekilde intikam alırken. İhtiyaç duyduklarında ise reddederler. Mottoları “intikam soğuk yenen bir yemektir”. Bu kişiler aktif bir şekilde intikam planları yapmak yerine, intikamın ayaklarına gelmesini beklerler.

Özellikle iş ortamlarında kullanılan bir stratejidir. Sürekli sizi haksız yere eleştirdiğini düşündüğünüz kişi olumlu yaklaşımlarınızı görmezden geliyor olabilir. İhtiyaç duyduklarında cevap vermeyerek tepki pasif bir şekilde iletilmiş olur. Bu karşıdaki kişi ile açık açık konuşup rahatsızlıklarımızı, dileklerimizi iletmekden çok farklıdır.

Ev arkadaşlıklarında, aile yaşamında da sıklıkla uygulanır. Sürekli yemeklerinizi eleştiren ev arkadaşınıza yemek yapmazsınız. Böylelikle yaptıkları hatanın farkına varmalarını umarsınız.


Bütün bunları yapmayı arzuluyor olabilirsiniz. Fakat intikam alma davranışlarına girmeden önce intikam almanın kısa ve uzun vadeli etkilerine göz atmanızda yarar var.

İntikam psikolojisi

İntikam almak birçok filme, edebiyat eserine konu olmuştur. Peki ama günlük hayatımızın bir parçası olmalı mı? Her ne kadar yanlış bir davranış olarak görülse de, birçok insan öç alma isteğinden uzak duramaz.

Peki intikam aldığımızda beynimizde neler gerçekleşir? Sonuçları bizim için neler olur?

3) İntikam almanın kısa vadeli etkileri

⇒ İntikam deneyi

Bir grup İsviçreli bilim insanı, intikam alma sırasında beyinde meydana gelen süreçleri incelediler. Aralarında bir oyun oynayan bir grup arasında birbirlerine haksızlık yapanlar bulunuyordu. Araştırmacılar haksızlığa uğrayanlara öç alma şansı verdiler. Bu şansa kavuşan grup üyelerinin tamamı öç almayı kabul etti ve intikam aldıklarında kendilerini daha iyi hissedeceklerini düşündüler.

Öç almayı düşünme süreçleri esnasında beyin aktivitelerini gözlemlenmiştir. İntikam alanların beyinlerinin caudate nucleus bölgesinde (beynin ödül süreçlerini yöneten bölümü) aktivite görülmüştür. Benzer bir aktivite uyuşturucu alındığında da gözlemlenebilmektedir.

Bu duyguyu tadan kişiler “intikam tatlıdır, ama kilo yapmaz” derler.

İntikam deneyi şunu ortaya koyuyor. Öç alınırken birey büyük bir ödül duygusu yaşıyor. Peki uzun vadede birey bu ödül duygusunu yaşamaya devam eder mi?

İntikam alma yolculuğuna çıkmadan önce iki mezar kaz. – Confucius

4) İntikam almanın uzun vadeli etkileri

Öç alan birey beyninde ödül almış hissi yaşar. Fakat bu uzun süreli değildir.

Misilleme yapmak başlangıçta bireye pozitif duygular verse de, öç almayı istediğiniz yaranın uzun süre açık kalmasını sağlar. Bu nedenle “intikam tatlıdır” denir. Fakat bu tat ağızda uzun süre kalmaz.

İntikam almaya çalışan adam iyileşebilecek olan yaralarını açık tutar. – Francis Bacon

Oysa ki filimlerde gördüğümüz kahramanlar intikamlarını aldıktan sonra meseleyi sonlandırabilirler. Gerçekte ise böyle olmaz.

5) İntikam almak öfkeyi azaltır mı?

İntikam almak öfkeyi azaltmaz tersine artırır. Çünkü birey daha uzun süre konuyu düşünür. İnsanlar öç almadıkları zaman yaşadıklarını daha küçültme eğilimine girerler.

“İntikam alma gereği duymadım. Zira çok büyük bir şey değildi zaten.” Bu şekilde davranarak affedebilir ve olaydan sıyrılarak başka konulara yoğunlaşabilirler.

Göze göz bütün dünyayı kör bırakır. – Gandhi

Ama insanlar öç aldıklarında, artık kendilerine yapılan yanlışı küçümseyemezler. Bunun tersine tekrar tekrar bunu düşünür ve kendilerini daha kötü hissederler.

Bize yapılan haksızlıkları affetmezsek bizim ve başkaları için yıkıcı olan korku, öç alma ve öfke gibi duygulara kapılabiliriz.

6) İntikam almak tehlikelidir

İntikam orantısız olabilir.

İnsanların yaptığı misilleme orantısız ve çok tehlikeli olabilir. İntikam almaya niyetlenen kişinin kontrolünden de kolaylıkla çıkabilir olaylar. Örneğin, okulda hayal kırıklığına uğrayan çocukların silahla ateş etmesi, terk edilen kocanın eşini öldürmesi gibi.

Farkındalık

Öç alan kişiyi sadece öç almış olmak memnun etmez. Misilleme yapılan kişinin yaptığı ihlal ile kendisinden alınan öç arasında ki ilişkiyi bilmesi gerekir. Bu her zaman mevcut değildir.

Yani öç alan kişinin tatmin olması için, intikam aldığı kişinin kendisine neden misilleme yapıldığını genelde bilmesi gerekir. Oysa ki çoğu zaman intikam alınan kişi başına gelenlerle, önceki “hataları” arasındaki ilişkiyi kuramaz. Haksızlığa uğratıldığını düşünür. “Bunu hakedecek ne yaptım” diye düşünür. “Biri gidip yetiştirmiş.” “Biri beni gammazlamış.” “Kim ne isterki … den.”

Kendimize acı vermek

Terapi ortamında daha çok aldatma olarak gözlemleriz. Aldatıldığını öğrenen eş intikam almak için aldatır. Bu şekilde öc alırken de karşı tarafı incitmek için bilmesini ister. Oysa ki daha önce kendisinden affetmesini isteyen tarafı kızdırır.

Kurban rolünden çıkmamızı zorlaştırır.

Kendi hedeflerine ve hayatına yoğunlaşmayan sürekli yaşadığı ihlali kafasında yaşayan kişinin kurban rolünden daha aktif bir role geçmesi de zordur. Birey böylelikle olaylar karşısında kendisini özgür hissetmez. Solumluluklarından daha kolay uzaklaşabilir.

Karşıdan gelecek cevap kaygı yaratabilir.

Garsona karşı saygısız davranır, sonra yediğimizden içtiğimizden şüphe duyarız.

7) Öç almanın faydaları olabilir mi?

Adaleti sağlamak. Kimilerine göre intikam alma güdüsü adeletin sağlanmasına yardımcı olur.

Önleyici olarak intikam korkusu. Kötü bir şey yapmayı arzulayan insan ileride kendisinden intikam alınabileceği korkusuyla fenalık yapmaktan kendisini alıkoyabilir. Örneğin, bir çoğumuz tehlikeli bir hayvana zarar vermekten, ileride annesi öç alır korkusuyla vazgeçeriz.

Sosyal birlik. Bir grup başkalarına tarafından zarara uğratıldıklarında, öç alma arzusuyla sosyal işbirliği sağlayabilirler. Mottoları “düşmanımın, düşmanı dostumdur” olabilir. Kimi ülkeler ulusal birliklerini bu şekilde canlı tutmaya çalışırlar.

Ama birçok zaman insanlar hiçbir fayda elde etmeyi ummadan sadece intikam almak için intikam alırlar.

8)  İntikam alma isteğine karşı ne yapabilirsiniz?

Peki öç almak yerine ne yapmalıyız? Yoğun öç alma isteğiyle nasıl baş edebiliriz. İntikam duygusuyla sağlıklı bir şekilde baş edebilmenin farklı metodları bulunur.

Farkında olun

Öç alma hislerinizin farkında olmak ilk adımdır. Uğradığınız haksızlık karşısında öç alma hislerinizin olması doğal. Güveniniz kırılmış durumda olabilir.

Her ne kadar öç alma hissi size güzel bir duygu veriyorsa da gerçekte öç almak aynı şekilde tatmin vermez. İntikam almak güveni yeniden bina etmez. Çoğu zaman iki taraf içinde adalet yerini buldu hissini vermez.

Önce sakinleşin sonra karar verin

Duygularınız sakinleşmeden ve tekrar mantıklı düşünmeye başlamadan bir karar vermeyin.

İntikam alıp da sonunda pişman olmaktansa, affedip de pişman olmak daha iyidir. – Cafer bin Muhammed

İşin sıcağında atacağınız hamlelerin sonucunda pişmanlık duyabilirsiniz. Daha fazla acı yaşanmasına sebep olabilirsiniz.

Güven kaybınız gerçekçi temellere mi dayanıyor?

Bütün kanıtlar elinizde mi? Belki bir yanlış anlama vardır. Ya da yanlış iletişim. Belki de problem çözülebilir. Eğer değilse bir adım atmadan, bir karara varmadan önce her şeyin açıklığa kavuşması için bekleyin.

Eğer gerçekten güven kaybınız gerçek temellere dayanıyorsa, bu durumda yapabilecekleriniz güveni yeniden bina etmek ya da farklı bir yönde ilerlemek olabilir.

İntikam almak istediğiniz kişiyle konuşun

Sizi kıran bireyle bir konuşma yaparak durumunuzu açıklamanız mümkün olabilir mi? Böyle bir şey yapmayı karşı taraftan bir davranış değişikliği umudunuz olmasa da faydalı olabilir. Bunun sizin için kırıcı bir deneyim olup olmayacağını gözden geçirmenizde yarar var. Böyle bir karşılaşma daha fazla kırılacak durumlara düşmenizede sebep olabilir.

Sizi kıran kişi sizi dinlemeye hazır olabilir de olmayabilir de. Bazen düşüncelerinizi ifade etmek sizin için faydalı olabilir. Karşı tarafın af dilemesi de bir nebze olsun kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayabilir. Böyle bir iletişim içine girmek, karşı tarafada sizden özür dileme fırsatı verir.

Görmezden gelerek intikam alın

Bazen hiçbir şey yapmadan geriye çekilmek en büyük intikamdır. Bizi provake etmeye çalışan kişinin istediklerini yerine getirmemiş oluruz. Sürekli üstlerine giderseniz ya da onlara hakaret ederseniz, size yaptıklarında ne kadar haklı oldukları izlenimini verirler. İnsanlar arasında “size yaptıklarını haketmişsiniz” yorumlarını yaptırırlar.

Onlardan uzak durarak hayatınızdan çıkarabilirsiniz. Böylelikle unutup affedebilirsiniz.

Başkalarını affedemeyenler, kendilerinin geçmek zorunda kalacağı köprüyü yıkarlar. – George Herbert

Görmezden gelinmek sizi kızdıran bireyler için büyük bir hayal kırıklığı olabilir. Özellikle sizi başkaları önünde utandıran kişilere uyguladığınızda faydalı olabilir. Örneğin; okulda mobing uygulayanlara ya da işyerinde sizinle dalga geçen bireylere karşı.

Yaşadıklarınızdan kazandığınız tecrübelere odaklanın

Problemle ilgili gözünüzden kaçan şeyler oldu mu? Kime güvenebileceğiniz konusunda yeterince dikkatli davrandınız mı? Öğrendikleriniz ışığında hayatınızda pozitif ne gibi değişiklikler yapabilirsiniz? Bu tecrübenin sonucunda kendinizi nasıl görüyorsunuz?

Diğer kişinin size nasıl davrandığını göz ardı ederek, kendi değerlerinize odaklanmalısınız.

Kendi kontrolünüzde olan şeylere ve bir sonraki adımınıza odaklanın

Kendinizi savunuyor olmak güzel bir davranış. Fakat bunu pozitif anlamda yapmanızda yarar var.

Diğerlerinin davranışları sizi değil kendilerini tanımlar. Sizin nasıl yanıt verdiğiniz ise sizi. Birçok durumda diğerlerinin sizi kızdıran davranışları olabilir. Siz bu durumlara intikam alma hislerinden sıyrılarak cevap verebilirsiniz.

Affetmek, iyi insanların intikamıdır. – Friedrich Schiller

Kendi hedeflerimize yoğunlaşmak ve başarıya ulaşmak bizim için çok daha faydalı olabilir. Ama bunu kendimiz ve topluma yararlı olmak için yaptığımız sürece. Kendi büyümemize ve kendi isteklerimizi elde etmek için kullanabiliriz enerjimizi. Öfke güçlü bir enerjidir. Bu gücü olumlu yönde değişmek, hedeflerimize konsantre olmak için kullanabiliriz.

İntikam almak yerine affetmek

Affetmek de meseleyi sonlandırabilmemizi sağlar. Misilleme yapmak ise yaralarımızı yeniden açar. Daha da derinleşmesine sebep olur. Bu şekilde karşımızdaki kişiyi değil, kendimizi cezalandırmış oluruz.

İlginizi çekebilir: AffetmekKendini affetmek

Yazıda kullanılan kaynaklar – intikam nedir?

Science of People 

Psychology Today

İntikam psikolojisi hakkında eklemek istedikleriniz varsa lütfen paylaşın.

About adminsinn

Bunları da İnceleyebilirsiniz

Travma sonrası gelişim: Travmanın üstesinden gelişerek gelmek

Travma sonrası gelişimden önce hepimizin dileği insanların travmalara hiç maruz kalmaması. Fakat birçok makus hadiseyi …

3 Yorumlar

  1. Tuba hmm Merhaba. .ilk kez bir yazınızı okudum ve inanin ilaç gibi geldi. Allah hep iyilerle karşılaştırsin hepimizi ve hiç o intikam cenderesine girmeyelim insallah… o kadar zor ki insanin nefsiyle savasi ..harikasiniz. .

  2. Hocam çok güzel yazmışsınız elinize, yüreğinize sağlık.
    Fakat benim durumum biraz farklı 10 yıllık dostum ile sevdiğim kadın beraberlik yaşamışlar ben bunu öğrenince hiç bir şey yapmadım yüzlerine de vurmadım ikisini de hayatımdan çıkardım ve görmezden geldim sanırım ben görmezden geldikçe çıldırıyorlar ve benim etrafım da ki insanlarla aramı bozmaya çalışıyorlar hakkım da yalan yanlış haberler çıkarıyorlar ben saygınlığı, itibarı olan bir bireyim. Her geçen gün damarıma daha çok basıyorlar sabredemiyorum artık intikam ve kin duygularım doldu taştı dayanamıyorum zarar vermek istemiyorum kimseye bana verebileceğiniz bir tavsiye var mıdır? Yoksa çıldırcam artık.. şimdiden teşekkür ederim..