Gestalt terapi teknikleri: Vaka örnekleri ile

Benzer İçerikler

Transpersonal psikoloji, Benötesi psikoloji

24 Mart 2018

Grup terapisi etkinliği: Karalamayı tamamlama – Vaka örnekleri ile

3 Mart 2018

Oyun terapisi: İyileşen kalp etkinliği

24 Şubat 2018

Gestalt terapi teknikleri ile tanınır. Birçoğumuzun gestalt terapi denilince aklına boş sandalye tekniği gelir. Bu yazıda biçimsel yaklaşmaktan ziyade gestalt terapi tekniklerinin neleri amaçladığını sordum. Vaka örnekleri ile açıklamaya gayret ettim.

Gestalt terapi, bilişsel davranışçı terapi ya da psikodinamik bakış açılarının çalıştığı davranış, düşünce ya da analizlerin gerçek resmi ortaya koymadığını öngörür. Bunların tümü bilinç dışı yanılgılara açıktır. Bu nedenle, şimdi ve burada uygulanabilecek birçok farklı çalışma şekli geliştirilmiştir.

Teknikler yalnızca araçtır; esas olan metodoloji, ilişki biçimi ve terapistin tutumudur.

Gestalt terapi, bireyin duygusal derinliklerine ulaşmayı amaçlayan bir yaklaşımdır ve bu süreçte çeşitli tekniklerden yararlanılır. Ancak tekniklerin kendisinden çok, terapötik ilişkinin diyalog odaklı yapısı ve deneyimsel yönü ön plandadır. Terapi süreci, yaşantıların burada ve şimdi’de deneyimlenmesine olanak tanıyacak şekilde yapılandırılır.

Gestalt terapide beden dili, diğer birçok terapi yaklaşımına kıyasla daha merkezi bir rol oynar. Bireyin bedensel ifadeleri, duygusal sürecin önemli bir parçası olarak ele alınır.

Grup çalışmaları söz konusu olduğunda, üzerinde çalışılacak meseleleri gündeme getiren katılımcılar genellikle gönüllülük esasına göre seçilir. Bu, kişinin kendi sürecine aktif katılımını teşvik eder.

Başlıca gestalt terapi teknikleri

1) Gestalt terapi teknikleri – Rüyalarla çalışma

Sigmund Freud, rüyalara psikanalitik bir perspektiften yaklaşır. Ona göre rüyalar, bastırılmış dürtü ve arzuların sansürlenmiş ve çarpıtılmış ifadeleridir. Rüyalar bilinç düzeyine doğrudan değil, dolaylı ve örtük bir biçimde ulaşırlar; yani eğilip bükülmüş, müphem ve bozunmuş ürünlerdir. Bu çarpıtmanın nedeni, bilinçdışının içeriklerinin sansür mekanizmasından geçmeden doğrudan bilince ulaşamamasıdır.

“Rüyalar, bilinçdışına giden kral yoludur.” – Sigmund Freud
“Rüya, bir isteğin gizlice gerçekleşmesidir.” – Sigmund Freud

Fritz Perls ise rüyalara oldukça farklı bir bakış açısıyla yaklaşır. Ona göre rüyalar, bastırılmış arzuların gerçekleşmesi ya da bilinçdışındaki içeriklerin yüzeye çıkması değildir. Rüyalar, kişinin kişiliğinde yer alan ve genellikle farkında olmadığı yönlerinin dışavurumudur. Rüyada gördüğümüz her unsur, aslında kendimizle ilgilidir ve kişiliğimizin bir yönünü temsil eder. Bu parçalar bir araya geldiğinde bütünlüğümüzü oluştururlar. Gestalt terapide rüya, bu yönlerin fark edilip bütünleştirilmesi için bir fırsat olarak değerlendirilir.

“Rüyayı yapan sizsiniz. Rüyaya ne ekliyorsanız, bu sizde olan bir şey olmalı.” – Fritz Perls

Örneğin, danışan rüyasında bir trenden el sallarken kendini görmüş olsun. Gestalt terapi bakış açısıyla, bu rüyada el sallayan kişi de, vedalaştığı kişi de, trenin kendisi de danışanın bir yönünü temsil eder. Birey, kendi iç dünyasındaki farklı yönleri yansıtarak bir sahne kurmuştur. Bu sahnede, dışarıdan bakıldığında kişiler veya nesneler varmış gibi görünse de, hepsi kişinin içsel gerçekliğinin parçalarıdır.

Gestalt terapiye göre, rüyalarda en sık görülen savunma mekanizması bastırma değil, **yansıtma (projection)**dır. Kişi, içsel çatışmalarını ya da bastırdığı yönlerini rüya içeriğine yansıtarak ifade eder.

Rüyalar, bütünleşmenin kral yoludur.
Rüyalar, varoluşsal bir mesaj iletirler ve bu mesaj, rüya çalışması sürecinde anlamlandırılmaya çalışılır.

Gestalt terapide rüya çalışmasının amacı, danışanın bu varoluşsal mesajı fark etmesi ve rüyadaki parçalarıyla temas kurarak içsel bütünlüğünü yeniden inşa etmesidir.

Rüya çalışmasının amacı

Gestalt terapiye göre rüya analizindeki temel amaç yansıtılan parçaların fark edilmesi ve zamanla bütünleştirilmesidir. Bu bütünleşmenin gerçekleşebilmesi için, danışanın kendine ait bu çeşitli yönlerin farkına varması, onları kabul edebilmesi ve bütünleşmesi gerekir.

Terapist, danışanından rüyadaki farklı rolleri almasını ve bunlar arasında diyalog kurmasını isteyebilir. Böylelikle danışan, farkına varmadığı dileklerinin, arzularının, kaygılarının farkına varabilir.

Gestalt terapide rüyaları analiz etmeyiz. Biz çok daha ilginç bir şey yapıyoruz. Analiz ederek daha da parçalamaktansa rüyaları tekrar yaşama döndürüyoruz. – Fritz Perls

Rüyaları yorumlama yöntemi

Danışan, serbest çağrışım yapar; bu sırada terapist, ortaya çıkan ve yinelenen sembolleri çözümler, temaları tespit eder. Yorum çoğunlukla terapist tarafından yapılır. Danışana, farkındalık kazanabilmesi için zaman tanınır.

Psikodinamik yaklaşımda rüya analizi terapistler tarafından yapılırken, Gestalt terapide rüya ile ilgili tüm çalışma danışan tarafından gerçekleştirilir. Gestalt terapistler rüyalarla çalışırlar; ancak rüyaları analiz etmezler.

Fritz Perls’in rüya çalışmalarını izlerseniz, danışanlarına rüyalarını şimdiki zamanda anlattırdığını görebilirsiniz. Bu, Gestalt terapide sıkça uygulanan bir tekniktir.

Psikoterapist, bu süreçte kolaylaştırıcı ve farkındalık sürecini destekleyen bir roldedir.

Psikodramada olduğu gibi, Gestalt terapide de danışan, rüyasındaki farklı rolleri üstlenerek kendi değişik yönleriyle diyalog kurabilir. Bu çalışma, danışanın bastırdığı ya da farkında olmadığı yönleriyle temas etmesini sağlar.

	Psikanaliz	Gestalt Terapi
Rüya Yorumu Yaklaşımı	Bilinçdışı arzuların sembolik ve çarpıtılmış ifadesi	Kişiliğin parçalarının ifadesi ve bütünleşme aracı
Sembol Yorumu	Evrensel anlamlar, kültürel çağrışımlar	Kişisel ve deneyimsel anlamlar
Danışanın Rolü	Daha pasif, anlam terapist tarafından sunulur	Aktif, anlam danışanın deneyiminden çıkar
Terapistin Rolü	Yorumlayan, bilinçdışı içeriği açığa çıkaran	Kolaylaştırıcı, farkındalık sürecini destekleyen
Hedef	Bilinçdışı içeriğin açığa çıkarılması	Kişinin parçalarını tanıyıp bütünleştirmesi

---

Gestalt terapi rüya çalışması – Vaka örneği 1

Danışan, grup terapisi sürecinde kendisini etkileyen bir rüyasını paylaşır.

[Genç kadın danışan, ebeveynlerinin evindedir. Ailesi ondan dışarı çıkıp patates toplamasını ister. Ancak o dönemde aile aslında patates yetiştirmemektedir. Danışan, rüyasında giderek oldukça büyük boyda altı tane patates toplar. Fakat bu patatesler çok tuhaf görünmektedir; üzerlerinde dikenler vardır. Danışan, dikenlerine rağmen incinmeden patatesleri toplayıp mutfağa getirir. Mutfağa geldiğinde yeme kitabını alır ve duvara atar. Tam o sırada uyanır.]

Psikoterapist, danışandan rüyasını şimdiki zamanda anlatmasını ister.

Danışan: Şu anda mutfaktayım, elimde altı tane dikenli büyük patates var.

Psikoterapist: Mutfakta kendini nasıl hissediyorsun?

Danışan: Kızgın ve kırgın hissediyorum. Bu patatesleri toplamayı aslında istememiştim.

Psikoterapist: Sonra ne oluyor?

Danışan: Eski, kullanılmış yemek kitabımın farkına vardım.

Psikoterapist: Yemek kitabın olur musun? Şu anda yemek kitabın olarak neler hissediyorsun?

Danışan: Çok sevilmiş ve kullanılmış hissediyorum.

Psikoterapist: Çok sevilmiş ve kullanılmış…

Gestalt terapi rüya çalışması – Vaka örneği 2

[Dul olan kadın danışan, kısa bir süre önce ikinci evliliğini yapmıştır. Çok yakın bir arkadaşını gördüğü rüyanın bir felaketin habercisi olup olmadığı konusunda kaygılar taşımaktadır.]

Psikoterapist: Rüyanı şimdiki zamanda anlatır mısın?

Danışan: Odaya doğru yöneliyorum. Sanırım kendi evimin bir odası. İki kişi tartışıyorlar. Adam kadına, “Beni sevmiyorsun,” diyor. Kadın ise çok meşgul olduğunu, ona hiç vakit ayıramadığını söylüyor. Kadın ona bakıyor ve kızgın görünüyor… Konuşmaya başlıyor ama sonra duruyor. Arkasını dönüp gidiyor. O anda çifti tanıdım, çok yakın arkadaşlarım. Daha sonra korkuyla uyandım ve nefes nefese kaldım. Bu kadar.

Psikoterapist: Şu anda nefesin nasıl?

Danışan: Çok iyi sayılmaz.

Psikoterapist: Rahat nefes almaya çalışmanı istiyorum. [Danışan nefes almaya çalışıyor.] Şimdi rüyandaki adam olmanı istiyorum. Kendini tarif eder misin?

Danışan: Uzunum ve dik duruyorum. Koyu renkli bir takım elbise giymişim.

Psikoterapist: Peki, şimdi kadına ne söylersin?

Danışan: Seni sevdiğimi görmüyor musun? Bana yakın olmanı istiyorum. Senin bu kaçışların kafamı karıştırıyor. Ne yapmak istediğini anlamıyorum. Beni terk etmen korkutuyor.

Psikoterapist: Senin cevabın ne olur buna?

Gestalt terapi rüya çalışması – Vaka örneği 3

Danışan, rüyasında bir tavan arasında olduğunu görmüştür. Terapist, kendisinden tavan arası rolünü üstlenmesini istediğinde, danışan köşelere uzanmak istemediğinin farkına varır. Bu köşeler, danışanın görmezden geldiği kaynakları ya da bastırılmış bir travmayı temsil ediyor olabilir. Danışan, kaçındığı bu yönlerinin farkına vararak onlarla bütünleşme fırsatı bulabilir.

İlginizi çekebilir: Yas sürecinde olan bir danışanla gestalt rüya çalışması

2) Gestalt terapi teknikleri – Deneyler

Gestalt terapide, danışanın meseleleri üzerinde analiz yapılarak tartışma yapılmaz. Geçmişte ve şu anda bireyi rahatsız eden konular, terapist ile danışan arasındaki ilişki içinde günümüze getirilerek üzerinde çalışılır. Bu süreçte birçok deney yapılır ve bu deneyler genellikle spontan olarak gelişir.

Gestalt terapide sadece konuşmakla kalınmaz; seans içinde deneyimlemeye geçilir.

Deneyler; hayal etme, hareket etme, konuşma, nefes alma gibi farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Gestalt terapistler bu deneylerde aktif rol oynarlar.

Deneylerin yapılabilmesi ve yaratıcı adımlar atılabilmesi için gerekli koşullar şunlardır:

• Terapinin koşulsuz kabul ortamı sağlaması

• Terapistin otoriter ve baskıcı olmaması

• Terapistin danışanı düzeltme çabasında olmaması

• Danışanın kazandığı içgörüyle değişip değişmeme konusunda otonom bırakılması

• Grup terapisi sürecinde, grup üyelerinin danışanın iç kaynaklarına güvenerek destekleyici olmaları

Gestalt terapi deneyler – Vaka örneği 4

İlginizi çekebilir: Maksimum etki yaratan minimum müdahaleler 

3) Gestalt terapi teknikleri – Beden dilini abartma

Gestalt terapide danışanın beden dili oldukça önemlidir. Örneğin; kendine güveni olduğunu söyleyen danışan sürekli göz kontağı kurmaktan kaçınıyorsa bunun üzerine gidilir.

Danışan yavaşlamaya, gözlem yapmaya, vücudunun farkına varmaya davet edilebilir.

Danışanın elini ters bir şekilde kanepeye vurarak bir şey söylediğini düşünün. Terapist bunu danışandan tekrar etmesini abartarak yinelemesini isteyebilir. Bu şekilde farkındalığı artabilir.

Benzer şekilde uyumlu olmayan üzüntülü bir şeyden bahsederken gülme, kaş çatma gibi mimikler de yine tekrarlanabilir.

Beden dili dışında terapist, danışandan belirli bir duyguda, düşüncede kalmasını da isteyebilir. Danışandan, beden dili dışında sözlü olarak ifade ettiği duyguyu abartılı bir şekilde yaşaması istenebilir. Abartma, o duyguyu kabul ve o duyguda kalma ile ilişkilidir.

Erkek danışan annesinden bahsederken hiçbir duygu ifadesi göstermez. Terapist, danışanından annesi gibi hareket etmesini, yürümesini, duruş sergilemesini ister. Danışan, annesi gibi pozlara girdiğinde yoğun duygular hissetmeye başlar.

4) Gestalt terapi teknikleri – Sorumluluk alırım

Sorumluluk alırım. Gestalt terapi teknikleri arasında yer alan bir uygulama da şudur. Danışandan her cümlesinde “sorumluluk alırım” demesi istenir.

5) Gestalt terapi teknikleri – Boş sandalye tekniği

Gestalt terapi teknikleri arasında en çok bilinen boş sandalye tekniğidir. Maalesef gestalt terapinin değerlerine bağlı kalmadan yalnızca bir psikoterapi tekniği olarak uygunlandığı için birçok kereler yanlış uygulanır.

Vaka örneği incelemesi ile ayrıntılı olarak başka bir yazımda ele aldım bu konuyu: Boş sandalye tekniği

Diğer gestalt terapi teknikleri

Zıttını Tasavvur Etme Deneyi

Savunma mekanizmalarımız (inkar, bastırma vb.), öğrendiklerimiz, kültürel ve sosyal öğretiler bizi belirli bir yönde düşünmeye iter. Alternatifleri düşünmekte güçlük çekeriz.

Terapist, danışanından düşündüğünün ya da hayal ettiğinin tam tersini tasavvur etmesini ister.

• Öfkeliyken → “Aynı durumu tamamen sakin biri olarak hayal et.”
• Kendini başarısız hissederken → “Bu sefer kendini başarılı ve güçlü biri gibi düşün.”
• Yalnız hissettiğinde → “Kendini sevilen ve çevresi kalabalık biri olarak tasavvur et.”
• Yetersiz hissettiğinde → “Kendini yeterli, donanımlı biri olarak hayal et.”
• Kurban rolünde olduğunda → “Aynı durumda güçlü ve kontrolü elinde tutan kişi olduğunu düşün.”

Duygunun Bedendeki Yeriyle Çalışmak

Danışan bir duygudan bahsettiğinde bunu vücudunun neresinde hissettiği sorulabilir.

Psikoterapist: Bu anlattığınız seni kaygılandırıyor gibi.
Danışan: Evet, çok kaygılı hissediyorum.
Psikoterapist: Bu kaygıyı bedeninde nerede hissediyorsun?
Danışan: Göğsümde bir baskı var, sanki nefes almakta zorlanıyorum.

***

Psikoterapist: Şu an üzgün görünüyorsun.
Danışan: Evet, çok üzgünüm.
Psikoterapist: Bu üzüntüyü bedeninde nerede hissediyorsun?
Danışan: Boğazımda bir düğüm var, konuşmakta zorlanıyorum.

İkircikli duygular

Aynı kişi hakkında zıt kutuplarda duygular hissedilebilir.

Gestalt terapide, danışandan bu kişiyle ilgili hem olumlu hem de olumsuz duygularını ifade etmesi istenir.

Gestalt terapi sürecinde, temel tekniklerin yanı sıra sanat terapileri, psikodrama, dans ve diğer beden odaklı çalışmalar da sıkça kullanılır.

İkircikli Duygulara Örnekler

⇨ Deniz’in babası, geçmişte okul takımında başarılı bir futbolculuk yapmıştır ve oğlunun da aynı şekilde futbol oynamasını istemektedir. Ancak Deniz gitar dersine gitmek istemektedir. Bu durumda Deniz’in hissedebileceği muhtemel duygular arasında baskı, öfke, pişmanlık, yetersizlik ve şaşkınlık sayılabilir.

⇨ Berkay ve arkadaşı, komşularının kulübesinden bazı eşyalar çalmıştır. Komşu, bu durumu fark edip Berkay’ın annesine anlatmıştır. Ancak anne, oğlunun asla hırsızlık yapmayacağını savunmuştur. Berkay, annesinin kendisine güvenmesi ve onu savunması nedeniyle bir yandan rahatlama ve mutluluk hissedebilirken, diğer yandan pişmanlık ve suçluluk da yaşayabilir.

⇨ Ilgaz’ın babası evden ayrılmış ve artık yeni eşiyle birlikte yaşamaktadır. Ilgaz, hafta sonları babasını ziyaret etmektedir. Eve geldiğinde babası onu kucaklar. Ilgaz, babasından gördüğü ilgi karşısında bir yandan mutluluk ve şaşkınlık hissedebilirken, diğer yandan annesine karşı bir sadakat ihlali yapıyormuş gibi hissederek suçluluk ve üzüntü yaşayabilir.

Ev ödevleri

Farklı terapi yöntemlerinde, danışandan seanslar arasında günlük yaşamda uygulamak üzere ev ödevleri yapması beklenir. Oysa Gestalt terapi teknikleri, denemeleri doğrudan seans sırasında gerçekleştirir.

Özellikle grup terapisi sürecinde birey, farklı ilişki biçimlerini burada ve şimdi deneyimleyebilir.

Psikoterapist: Gün içinde bedeninizde hissettiğiniz duyguları ve fiziksel tepkileri gözlemleyin. O anki düşüncelerinizi ve bu hislerle nasıl başa çıktığınızı kısa notlar halinde yazın. Böylece terapi sürecinde farkındalığınız artar ve deneyimler günlük yaşama taşınır.

Örnek: Bitmemiş iş diyaloğu ev ödevi olarak.

Danışan, geçmişte konuşamadığı biriyle hayali bir diyalog kurar. Boş bir sandalyeye oturup o kişiye söylemek istediklerini ifade eder. Sonra onun yerine geçip olası cevabını seslendirir. Amaç, duygusal olarak tamamlanmamış süreci fark etmek ve içsel olarak tamamlamaktır.

---

Günümüzde birçok uzman gestalt terapi tekniklerini kullandığını söylüyor. Özellikle de “biraz ondan, biraz bundan” diyerek farklı terapi ekollerini harmanladığını ifade edenler… Ancak yalnızca eline bir sandalye alıp bazı gestalt tekniklerini uygulamak, gerçekten gestalt terapisi yapmak anlamına gelmez.

Burada asıl önemli olan, kullanılan teknikler değil, bu teknikleri hangi kuramsal temele dayanarak kullandığınızdır. Örneğin, psikodinamik ya da bilişsel davranışçı bir yaklaşımla “boş sandalye” tekniğini kullanan bir terapist, gestalt terapisi uygulamış sayılmaz. Sadece bu tekniği bir araç olarak kullanmış olur.

İlişki, terapinin kendisidir. Terapiye hazırlık değil.
– Brian Thorne

Örnek

Diyelim ki danışan sandalyeye bağdaş kurarak oturdu. Psikoterapist buna psikanalitik şekilde yaklaşıp “ayakları yere basmıyor, gerçeklerden uzak” gibi bir yorum yaptığında analiz etmiştir.

Gestalt terapistler ise bu şekilde çalışmazlar. Danışandan böyle oturmanın kendileri için ne ifade ettiğini sorabilirler. Farklı oturma şekillerinde nasıl hissettiğini sorabilirler. Duruma göre ayaklarını yere koyarak deneme yapmasını isteyebilirler. Ya da daha bile abartılı şekilde ayaklarını kaldırmasını isteyebilirler. Gestalt terapide çalışan danışandır. Terapist değil.

Gestalt terapi teknikleri meseleleri şimdi ve buraya taşıyarak deneysel olarak çalışmaya imkan verir. 

Gestalt terapi teknikleri – Faydalandığım kaynaklar

Gestalt Therapy: 100 Key Points and Techniques

Brief Gestalt Therapy